فعالیت های خدماتی در شهرستان های زبرخان، فیروزه و نیشابور

خدمات به عنوان بخش سوم در جغرافیای اقتصادی، مشتمل بر فعالیت هایی است که منجر به تولید ارزش از طریق محصولات غیر قابل مشاهده یا ناملموس گردیده و طیف وسیعی از فعالیت ها نظیر خدمات زیربنائی و روبنائی، خدمات حمل و نقل و زیرساخت روستایی، خدمات گردشگری، خدمات بازرگاني و تجارت و . . . را پوشش می دهد. برخی خدمات را شاخه‌ای از صنعت قلمداد نموده که مهمترین کارکرد آن را ارائه خدمات به دیگر صنایع و مصرف‌کنندگان نهایی می‌دانند و شامل حمل‌ونقل، توزیع و فروش محصولات از تولیدکنندگان به مصرف‌کنندگان و در قالب عمده‌فروشی و خرده‌فروشی می باشد.

بر اساس مطالعات آمایش سرزمین استان خراسان رضوی در سال 1390 نیز 55/58 درصد شاغلان استان در بخش خدمات فعالیت داشته اند (جهاد دانشگاهی مشهد، 1392). بنابراین توسعه بخش خدمات در منطقه نیشابور به عنوان یکی از کانون های مهم جمعیتی استان و شرق کشور، از مزیت ها و فرصت های  اساسی توسعه منطقه به شمار می آید. شهرستان های منطقه از یک سو به دلیل برخورداري از موقعیت ممتاز طبيعي، جغرافيايـي و ارتباطي همچون استقرار در مسیر بزرگترین جریان گردشگری مذهبی ملی و مجاورت با قطب دوم جمعیتی ایران ( مشهد مقدس )، قرارگیری در مسیر جاده ابریشم ( مسير باستاني ارتباط تجاري ـ فرهنگي بين شرق و غرب )، دسترسی به بزرگراه آسیایی تهران – مشهد و خطوط ریلی ملی و از سوی دیگر به سبب برخورداری از ظرفیت ها و جاذبه های گردشگری تاریخی- فرهنگی با اهمیت ملی و حتی فراملی دارای ظرفیت های کم نظیر در بخش خدمات شهری و اداری، خدمات حمل و نقل و گردشگری بوده و بر این اساس مهمترین ابعاد و ویژگی های کمی و کیفی این خدمات شامل موارد ذیل می باشد.

– خدمات و امکانات زیربنائی

خدمات و امکانات زیربنائی معیار خوبی برای تعیین میزان توسعه یافتگی نواحی شهری و روستایی قلمداد می گردد. عمده خدماتی که معمولا در قالب شبکه، تاسیسات و تجهیزات زیربنائی از آنها نام می برند شامل: شبکه آبرسانی، شبکه برق رسانی، شبکه سوخت رسانی و توزیع برخی از انرژی ها (نظیر گازرسانی)، شبکه ارتباطات از راه دور، شبکه دفع فاضلاب و جمع آوری، تصفیه و دفع پسماندها، شبکه توزیع و نگهداری مواد غذایی و … می باشند.

بررسی وضعیت خدمات زیربنائی منطقه نیشابور در چهل ساله اخیر نشان می دهد که بخشی از رشد فزاینده این خدمات به دلیل جایگاه دوم جمعیتی شهر نیشابور در استان و حتی شرق کشور بوده و از سوی دیگر افزایش تعداد شهرستان های این منطقه از  یک شهرستان به سه شهرستان و همچنین افزایش تعداد شهرها از 2 شهر به 10 شهر، حکایت از افزایش اهمیت و جایگاه  نقاط شهری و روستایی منطقه و موقعیت ممتاز ارتباطی آنها در همجواری با قطب دوم جمعیتی کشور ( کلانشهر مشهد مقدس ) داشته که ضرورت سرمایه گذاری در این بخش را مطرح نموده است. جداول خدمات زیربنائی و روبنائی ذیل میزان و سهم شهرستان های منطقه از خدمات مذکور را در استان خراسان رضوی مشخص نموده اند.

الف- خدمات زیربنائی حوزه تولید آب و انرژی

شبکه آبرسانی با اهمیت ترین و حیاتی ترین مولفه زیرساختی سکونتگاههای شهری و روستایی است. بدون آب نه تنها شکل گیری آبادی، به مشابه تبلور حیات جمعی جوامع انسانی، معنی دار نمی گردد بلکه زندگی فردی نیز دوام نمی آورد. شبکه آبرسانی سطح گسترده‌ای از قلمروهای بیرونی و درونی واحدهای سکونتگاهی را فرا می پوشاند.

با توجه به داده های جدول زیر مشخص می شود شهرستان نیشابور و زبرخان علی رغم داشتن 7 درصد جمعیت استان و 6/2 درصد جمعیت شهری ( 293776 نفر ) از استان، به طور متوسط بین 6 تا 8/5 درصد در انواع کاربری ها ( به جز صنعتی ) از خدمات شبکه آبرسانی شهری برخوردار بوده اند. این ارقام همچنین نشان دهنده پوشش بیش از 95 درصد جمعیت شهری منطقه از خدمات آبرسانی سالم و بهداشتی می باشد. به طور کلی 2 شهر در شهرستان فیروزه، 3 شهر در شهرستان زبرخان و 4 شهر در شهرستان نیشابور دارای تاسیسات آب شهری هستند.

از نظر برخورداری جمعیت روستایی منطقه از خدمات آبرسانی نیز داده های جدول شماره 2 نشان می دهد با توجه به سهم 9/1 درصدی جمعیت روستایی شهرستان نیشابور و زبرخان ( 157993 نفر ) از جمعیت روستایی استان، شاخص های 8/5 تا 11 درصدی برای برخورداری روستاهای منطقه از این خدمات، مناسب به نظر می رسند. البته ذکر این نکته ضروری است که روستاهای پیرامون شهرهای منطقه و به ویژه روستاهای بخش مرکزی دارای بیشترین برخورداری بوده و در مقابل روستاهای بخش سرولایت و میان جلگه به دلیل بعد مسافت زیاد کمترین برخورداری را از خدمات مذکور داشته اند. در شهرستان فیروزه نیز این داده ها به تناسب سهم 1/7 درصدی جمعیت روستایی فیروزه (30381 نفر ) از استان نیز نشانگر سطح برخورداری مناسب روستاهای فیروزه از خدمات مذکور می باشد.

– خدمات حوزه انرژی برق

در حوزه جغرافیایی نیشابور بزرگترین نیروگاه سیکل ترکیبی شرق کشور مکان گزینی شده است که بر اساس بررسی های تخصصی مشخص گردیده که حدود 45 درصد برق تولیدی استان و حتی شمال شرق کشور ( سه استان خراسان ) توسط این نیروگاه عرضه می گردد که این امر بر اهمیت موقعیت نیشابور در حوزه انرژی در ابعاد منطقه ای و ملی صحه گذاشته است (جهاد دانشگاهی مشهد، 1390). بر اساس داده های جدول شماره 3 نیز مشخص گردیده توسعه شهری و کشاورزی منطقه سبب شده تا بیشترین سهم شهرستان های منطقه از خدمات برق استانی در بخش سکونتگاهی و تجاری شهری و بخش کشاورزی باشد و پس از آنها بخش عمومی در شهرستان فیروزه و بخش صنعتی در شهرستان های زبرخان و نیشابور بیشترین مصرف برق را داشته و یا از این خدمات بهره مند شده اند.

در نواحی روستایی شهرستان های منطقه نیز به دلیل موقعیت مناسب ارتباطی و فاصله اندک مجموعه های روستایی با خطوط اصلی شبکه برق سراسری و همچنین به دلیل نزدیکی اغلب روستاهای بالای 20 خانوار به مراکز شهری منطقه، بیش از 95 درصد روستاهای منطقه از خدمات انرژی برق برخوردارند و بر این اساس در حوزه انرژی برق می توان گفت روستای پایدار و بالای 20 خانوار محروم از خدمات زیربنایی برق وجود ندارد.

– خدمات حوزه انرژی گاز

با توجه به اهمیت موقعیت نیشابور در حوزه انرژی و تولید بخش بزرگی از برق مصرفی استان در نیروگاه سیکل ترکیبی و همچنین نیاز نیروگاه به شبکه گاز ملی، ایجاد زیرساخت های خدمات گازرسانی در شهرستان های منطقه از دیرباز اجرایی و مورد توجه بوده است.  بنابراین بر اساس داده های جدول زیر نیز مشاهده می گردد که تمامی شهرهای منطقه برخوردار از گاز شده اند و تعداد 78 روستا معادل 87/6 درصد کل روستاهای شهرستان فیروزه و نیز 336 روستا معادل 80/4 کل روستاهای شهرستان نیشابور و زبرخان از خدمات گازرسانی برخوردار شده اند. شایان ذکر از نظر روستاهای برخوردار از گاز طبیعی، شهرستان های نیشابور و زبرخان رتبه اول را در استان خراسان رضوی دارا می باشند.

داده های جدول شماره 5 نیز بیانگر توزیع مصرف کنندگان گاز شهرستان های منطقه است که نشان می دهد بیشترین حجم مصرف مربوط مشترکان خانگی با 93/6 درصد در شهرستان فیروزه و 92 درصد در شهرستان نیشابور و زبرخان بوده است. افزایش میزان مصرف گاز در شهرستان نیشابور و زبرخان که معادل 15/7 درصد استان بوده نیز به دلیل تامین نیاز نیروگاه سیکل ترکیبی نیشابور بوده است.

شایان ذکر است در شهرستان های منطقه نیشابور 144 واحد صنعتی و خدماتی به عنوان مصرف کننده عمده و 4200 واحد به عنوان مصرف کننده جزء فراورده‌های نفتی وجود دارد که توسط  146 باب مجاری عرضه فراورده‌های نفتی،  118 باب فروشنده نفت سفید و نفتگاز، 28 باب جایگاه اختصاصی عرضه گاز، نفت سفید و نفتگاز و 3 باب تأسیسات گاز مایع تامین و خدمات رسانی می گردند.

ب- خدمات زیربنائی حوزه شبکه فاضلاب شهري و جمع آوری، تصفیه و دفع پسماندها

در شهرستان نیشابور یک تصفیه خانه فاضلاب شهری (8/3 درصد استان ) طی 15 سال اخیر راه اندازی شده است و از نظر جمعيت تحت پوشش خدمات جمع آوري و دفع بهداشتي فاضلاب شهري، این شهرستان دارای پوشش 57 درصدی بوده است که نسبت به متوسط 61 درصدی استان تاحدودی مناسب به نظر می رسد لیکن به دلیل بروز خشکسالی های اخیر و بحران آب دشت نیشابور ضروری است استفاده بهینه از پسماند آب های مصرفی در فضاهای سبز شهری و یا توسعه صنعتی منطقه مد نظر قرار گیرد تا از حجم برداشت چاههای فعلی کاسته شود. شایان ذکر است شهر نیشابور در رتبه پنجم استانی از نظر برخورداری از این خدمات قرار دارد که نشان از عقب ماندگی نیشابور در بهره مندی از خدمات فاضلاب شهری می باشد.

بر اساس اطلاعات سال 1398 شرکت آبفای خراسان رضوی نیز طول شبکه جمع آوري با قطر ٢٠٠ ميليمتر و بيشتر در شهر نیشابور بالغ بر 330 کيلومتر یا معادل 6/8 درصد استان و تعداد انشعابات شهر نیز بالغ بر ٥٥٥٦١ فقره یا معادل 5/9 درصد استان بوده است. در شهرستان زبرخان و فیروزه نیز به دلیل میزان اندک جمعیت شهرهای آنها تاکنون در سطح ملی برای این گونه شهرها برنامه ریزی مشخصی صورت نگرفته است.

بر اساس جدول زیر نیز تمامی شهرهای منطقه از خدمات جمع آوری و دفع زباله و پسماند برخوردار هستند و به طور تقریبی بین 20 تا 30 درصد روستاهای دهستان هایی را که شهرها در آنها واقع شده اند، از خدمات دفع بهداشتی پسماند ها برخوردار شده اند.

ج- خدمات زیربنائی حوزه شبکه ارتباطات

شبکه ارتباطات به ۴ زیر بخش پست، مخابرات، فناوری اطلاعات و صدا و سیما و ارتباطات رادیویی تقسیم می‌شود که در ذیل این خدمات در شهرستان های منطقه بر اساس آمارهای 10 ساله اخیر و وضعیت امروزی ( 1398) مورد ارزیابی قرار گرفته اند.

 – خدمات پست

بررسی میزان رشد و توسعه واحدهای ارائه کننده خدمات پستی طی ۱۰ سال گذشته در استان خراسان رضوی و منطقه نیشابور نشان می‌دهد که این خدمات دارای رشدی بین ۲۰ تا 30 درصد بوده است و در این میان شهر نیشابور نقش موثری را در ارائه خدمات پستی به ساکنین شهرستان های منطقه داشته است. در جدول زیر نیز وضعیت میزان ارائه خدمات مذکور نسبت به استان و همچنین میزان رشد آنها نسبت به سال ۱۳۹۰ مشخص شده است.

از نظر تعداد واحدهای پست و مخابرات روستایی (ICT) شهرستان نیشابور دارای رتبه اول در استان بوده و رشد آن از سال  ۱۹۹۰ به بعد به بیش از 30 درصد به ویژه در بخش خصوصی رسیده است. با عنایت به ارقام جدول شماره 7 نیز مشخص شده که بیش از 32 درصد خدمات پست و مخابرات روستایی استان در این شهرستان استقرار دارد.

در خصوص پوشش مساحتی به ازای یک واحد پستی نیز شاخص شهرستان نیشابور و زبرخان در سال 1389 معادل 43 کیلومتر مربع و شاخص استان معادل 98 کیلومتر مربع بوده است (جهاد دانشگاهی مشهد، 1390). اما در سال 1398 به دلیل بروز تغییرات در تقسیمات کشوری و کاهش برخی واحدهای خصوصی پست روستایی و بر اساس مساحت 6754 کیلومتر مربع و تعداد 137 واحد پستی این شاخص معادل 49/3 کیلومتر مربع محاسبه شده است که از شاخص مذکور در استان ( 82 کیلومتر مربع ) بالاتر و نشان دهنده وضعیت مطلوب منطقه نسبت به کل استان است اگرچه بخش بزرگی از خدمات پستی و با کیفیت و تنوع خدمات بیشتر در نواحی شهری منطقه و به ویژه شهر نیشابور متمرکز شده است ( پورتال مرکز آمار ایران، 1400).

از نظر میزان برخورداری از امکانات ارتباطی تلفن همراه در شهرستان های منطقه و استان، در بررسی های انجام شده در سال 1389 مشخص گردید شهرستان مشهد مقدس با بیش از 70 درصد معادل 1907707 مشترک و شهرستان نیشابور با 144869 مشترک و بیش از 6 درصد در رتبه های اول و دوم استان بوده اند و در مجموع بیش از 79 درصد تلفن های همراه استان در دو شهرستان مذکور فعال بوده است (جهاد دانشگاهی مشهد، 1390).

در سال 1400 نیز به دلیل شیوع پاندمی کرونا و ضرورت استفاده از تلفن های همراه و خدمات مراکز اداری و آموزشی، از تعداد 13289607 مشترک تلفن همراه اول استان، به طور تقریبی بیش از 950000 مشترک از اپراتورهای همراه اول، ایرانسل و رایتل ( دائمی و اعتباری )، در این سه شهرستان دارای خطوط تلفن همراه ( 250000 مشترک همراه اول و مابقی ایرانسل و رایتل ) بوده اند که معادل تقریبی  معادل 7/2 درصد استان بوده است. بر اساس گزارش غیر رسمی و میدانی از کارشناسان و مدیران حوزه ارتباطی جمعیت نیم میلیونی منطقه دارای پوشش 100 درصدی از خدمات مشترکین همراه می باشند و گاهی برخی افراد منطقه مالک بیش از یک یا چند سیم کارت دائمی و اعتباری می باشند و بیش از 95 درصد مشترکین همراه مذکور نیز از خدمات اینترنتی تلفن های همراه ( نسل 3 ، 4 و 5 ) و فن آوری های اطلاعاتی مربوطه برخوردار بوده اند.

– خدمات فناوری اطلاعات

امروزه کاربرد واژه فناوری اطلاعات در امور مختلف فضاهای سازمانی و اجتماعی جامعه بسیار گسترده شده‌ است و بسیاری از جنبه‌های محاسباتی و فناوری را در بر می‌گیرد. فناوری اطلاعات، تقریباً زمینه‌های متنوعی نظیر نصب برنامه‌های کاربردی تا طراحی شبکه‌های پیچیده رایانه‌ای و پایگاه داده‌های اطلاعاتی، کاربرد رایانه و اینترنت در امور اداری، بکارگیری ابزارهای جدید ارتباطی ( پیام رسان ها و نرم افزارهای موبایلی با استفاده از خدمات اینترنتی ) و … را شامل می شود. به طور کلی فناوری اطلاعات و ارتباطات، به مجموعه امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات، گفته می شود. مهمترین ویژگی فناوری اطلاعات و ارتباطات، نحوه ذخیره سازی، پردازش و دستیابی به اطلاعات است .

در شهرستان های منطقه نیشابور استفاده از ابزارها و منابع ایجاد خدمات فناوری اطلاعات سابقه ای طولانی دارد به طوری که از تعداد 763889 خطوط پرسرعت اینترنت استان، تعداد 60347 را مشترکان شهرستان های نیشابور و زبرخان و فیروزه تشکیل داده است که معادل 7/9 درصد استان می باشند.

از نظر تعداد مراکز ارائه خدمات سخت افزاری رایانه نیز 92 واحد صنفی در فروش زیرساخت های رایانه، 85 واحد در فروش زیرساخت های تلفن های همراه و قطعات مرتبط و 12 واحد در عرضه محصولات فرهنگي حوزه فناوری اطلاعات فعالیت دارند و به طور کلی 189 واحد صنفی معادل 1/8 درصد واحدهای صنفی شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه در حوزه تامین نیازمندیهای سخت افزاری و نرم افزاری فناوری اطلاعات منطقه فعالیت می نمایند ( مجامع امور صنفی شهرستان های منطقه، 1398).

با توجه به اهمیت فناوری اطلاعات و رشد و گسترش آن در مناطق روستایی نیز می توان دفاتر ICT روستایی را پایگاهی مناسب برای ارائه این خدمات و از عوامل موثر برای ارتقاء خدمات دولتی روستاها به شمار آورد و با استفاده از این دفاتر می توان بخش بزرگی از محرومیت های ناشی از فقدان نهادهای دولتی را در نواحی روستایی برطرف و جبران نمود. همان گونه که در جدول زیر نیز آمده است تعداد 28 دفتر پست و مخابرات روستايي در سال 1398 در شهرستان های نیشابور و فیروزه که معادل 32/6 درصد دفاتر استان بوده، وجود داشته است و همچنین به دلیل این که از سال ١٣٩٥ به بعد ICT هايی که فعاليت پستي داشته اند لحاظ شده و ICT هايی که فعاليت پست بانک و يا مخابرات به تنهايي انجام داده اند در آمارها لحاظ نشده اند، بنابراین تعداد واقعی آنها در شهرستان های منطقه بسیار بیشتر بوده و احتمالا آمار روستاهای شهرستان فیروزه نیز با آمار شهرستان نیشابور محاسبه گردیده است. به طور کلی طی دوره 95-1390 در نواحی روستایی شهرستان نیشابور و زبرخان 65 روستا دارای شبکه اینترنت که معادل 9/4 درصد روستاهای استان بوده و 232 روستا مجهز به مخابرات روستایی بوده اند که معادل 10/1درصد استان بوده اند. در نواحی روستایی شهرستان فیروزه نیز  19 روستا معادل 2/7 درصد استان دارای شبکه اینترنت و 40 روستا معادل 1/7 درصد استان مجهز به مخابرات روستایی بوده اند ( مرکز آمار ایران، 1391). البته بر اساس آمار غیررسمی که از طریق مصاحبه با کارشناسان و مدیران مخابرات شهرستان اخذ شده، در سال 1400 تمامی روستاهای شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه از طریق تلفن های ثابت یا تلفن های همراه از خدمات اینترنت و فضای مجازی برخوردار بوده اند.

– خدمات مخابرات و ارتباطات

دسترسی به زیرساخت های نوین ارتباطی و افزایش کاربرد آنها در تمامی شئون زندگی انسان ها امروزه شاخص مهم توسعه یافتگی و آشنایی با علوم جدید به شمار می آید. بر اساس مطالعات طرح آمایش استان در سال 1386 تعداد 9398 خط تلفن ثابت معادل 0/41 درصد استان در شهرستان فیروزه و 123932 خط تلفن ثابت معادل 6/43 درصد استان در شهرستان های نیشابور و زبرخان فعال بوده است. در سال مذکور پوشش جمعیتی به ازای یک تلفن ثابت در شهرستان فیروزه معادل 5 نفر و در شهرستان نیشابور و زبرخان معادل 3 نفر و برابر با متوسط استان بوده است. تعداد تلفن همگانی نیز در سال 1386 در شهرستان نیشابور و زبرخان معادل 1754 واحد یا 14/29 درصد استان بوده و در شهرستان فیروزه مانند اغلب شهرستان های کوچک استان تلفن همگانی وجود نداشته است (جهاد دانشگاهی مشهد، 1390).

بر اساس آمارهای سال 1398 و با توجه به داده های جدول زیر مشخص شده است که بین 5 تا 6 درصد تلفن های ثابت استان در نواحی شهری نیشابور و زبرخان و حدود 0/1 درصد در نواحی شهری فیروزه دارای پوشش خدماتی هستند و به دلیل محدودیت های مختلف نواحی روستایی در برخورداری از خدمات تلفن همراه، سهم نواحی روستایی از تلفن های ثابت بین 2 تا 3 برابر بیشتر از نواحی شهری منطقه می باشد. به طور کلی با توجه به ضریب نفوذ کل تلفن ثابت که معادل 34 درصد بوده است شهرستان های منطقه از مناطق برخوردار این گونه خدمات در استان خراسان رضوی به شمار می آیند.

د- خدمات زیربنائی حوزه شبکه توزیع و نگهداری مواد غذایی

شبکه های توزیع و نگهداری مواد غذایی یکی از اجزای مهم حیات در سکونتگاههای شهری و روستایی و یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی در جوامع مختلف به شمار می آیند. تولیدکنندگان محصولات غذایی عموماً از دو شبکه مختلف برای توزیع و فروش محصولات و رساندن تولیدات خود به دست مصرف کنندگان نهایی بهره می برند: الف – توزیع موادغذایی از طریق عمده فروشان، ب-  شبکه توزیع محصولات و مواد غذایی از طریق خرده فروشان

بر اساس اطلاعات مجامع امور صنفی شهرستان نیشابور از سال 1390 تاکنون آمارهای شبکه های توزیع و نگهداری مواد غذایی در محدوده شهرستان های منطقه دارای تغییرات جزئی بوده است و بر این اساس شبکه های موجود منطقه که در مجامع امور صنفی دارای پروانه فعالیت رسمی می باشند در جدول شماره 10 فهرست شده اند.

با توجه به جدول زیر نیز مشخص گردیده سهم شهرستان های نیشابور و زبرخان و شهرستان فیروزه از مراکز تهيه، توزيع و نگهداري مواد غذايي رسمی و دارای کارت معاينه بهداشتي استان خراسان رضوی در مجموع معادل 6/3 درصد می باشد که بخش مهم خدمات عمده فروشی و خرده فروشی مواد غذایی را به ساکنین شهرستان ها عرضه می نمایند ضمن این که به دلایل مختلف بخشی از فعالیت های خرده فروشی در این شهرستان ها از حوزه نظارت سازمان های رسمی دولتی خارج می باشند و به تبع در آمارهای منطقه نیز لحاظ نشده اند.

– خدمات و امکانات اداری – رفاهی ( روبنایی )

شهرستان نیشابور به عنوان دومین قطب جمعیتی استان، به دلیل موقعیت ممتاز ارتباطی و برخورداری از ظرفیت های متنوع رشد و توسعه شهری و روستایی، بیش از هر نقطه سکونتگاهی در خراسان رضوی دارای بخشی از تمرکز انواع خدمات اداری و بخش خصوصی در استان بوده و می باشد، به طوری که امروزه شهر نیشابور پس از مشهد و زاهدان، پرجمعیت ترین و سومین نقطه شهری شرق کشور محسوب گردیده و هر ساله شاهد رشد و توسعه انواع خدمات در این کلانشهر منطقه ای می باشیم. در این شهر شعب و نمایندگی و ادارات کل تمامی خدمات اداری استان طی 50 سال اخیر تاسیس گردیده و به واسطه اهمیت شهری آن نیز بخش خصوصی به طور گسترده در انواع خدمات تجاری، رفاهی، بازرگانی و . . .  آن سرمایه گذاری نموده است. اما در قالب خدمات بخش دولتی عمده خدماتی که معمولا در قالب مکان، فضا و مرکز، تاسیسات و تجهیزات روبنایی (خدماتی) را تشکیل می دهند عبارتند از: خدمات آموزشی، بهداشتی و درمانی، فرهنگی و مذهبی و تامین روابط اجتماعی، فضاهای ورزشی، فضاهای سبز و باز، مراکز اداری و دولتی، اماکن نظامی و انتظامی، مراکز تجاری و خدمات بخش عمومی و خصوصی، مراکز فعالیت های صنعتی و تولیدی، اماکن ویژه (گورستان، غسالخانه و …) و سایر اماکن متفرقه (نظیر مراکز پرورش دام و طیور و . . ) در حوزه های شهری و روستایی می گردد.

الف- خدمات آموزشی

آموزش از طریق ارتقاء مهارتها، توانایی ها و شایستگی های فردی منجر به انـباشت سـرمایه انـسانی در فرد و جامعه می شود و دامنه آزادی فرد را به وسیله افزایش توانمندی های او توسعه می دهد. نقش بی بدیل آموزش و پرورش در زندگی انسان و شکوفایی استعدادها و ارزش های والای انسانی بر هیچکس پوشیده نیست. نقش آموزش و پرورش نه تنها در عینیت بخشیدن به زندگی مادی و معنوی فرد محدود نمی شود بلکه تمام شؤون اجتماعی او را در بر می گیرد و عامل رشد و تحول اساسی و توسعه پایدار جامعه می گردد. جهان امروز دریافته است که آموزش افراد نوعی سرمایه گذاری ملی است و هر کشوری که در این راه تلاش بیشتری نماید، بدون شک از رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتری در آینده برخوردار خواهد شد.

در شهرستان های منطقه نیشابور طی 30 سال اخیر به دلیل افزایش بخشی از خدمات آموزشی، رشد نسبتا مناسبی را در تربیت نسل تحصیلکرده جوان و افزایش سطح تحصیلات و فارغ التحصیلان دانشگاهی در منطقه شاهد بوده ایم. با توجه به جداول ذیل نیز می توان سطح مناسب امکانات و خدمات در مقاطع ابتدایی تا دانشگاهی را مشاهده نمود. البته در مقاطع متوسطه زیرساخت های آموزشی چندان رشد متوازن نداشته و ممکن است به دلیل مهاجرت روستائیان منطقه به نواحی شهری، ایجاد زیرساخت های مذکور در نواحی روستایی توجیه آموزشی نداشته اند ضمن این که بر اساس آمارهای موجود بیش از 60 درصد این امکانات در شهرهای منطقه متمرکز شده است. بر این اساس مهمترین خدمات آموزشی منطقه شامل موارد ذیل می باشند.

با توجه به جدول شماره 14 شهرستان نیشابور و زبرخان از نظر برخورداری از خدمات مهارت آموزی مراکز ثابت اداره کل آموزش فني و حرفه اي استان دارای وضعیت مناسبی بوده اند و داشتن سهم بیش از 13 درصدی از تعداد مربیان این مراکز نشان از افزایش سطح کمی و کیفی این خدمات به ویژه در 5 سال اخیر را دارد. استقرار صنایع کوچک و متوسط نیز سبب شده تا در مراکز فني و حرفه ای مهارت آموزی و آموزش به صورت هدفمند به اشتغال نیروی کار منطقه منتهی شود بر این اساس ارتقاء کمی مراکز و مربیان به نسبت جمعیت دارای توجیه علمی و اقتصادی و از ضرورت های توسعه اجتماعی منطقه بوده است. علاوه بر خدمات فوق الذکر در محدوده شهرستان های منطقه بزرگترین اردوگاه فرهنگی – تربیتی شرق کشور ( اردوگاه شهید رجائی نیشابور ) یک پژوهش سرا (پژوهش سرای مرحوم مسیح آبادی )، دو کانون فرهنگی- تربیتی ( مهرتابان و شهید باهنر ) و سه مرکز آموزشی رفاهی ( خانه معلم ) و چندین تشکل علمی و فرهنگی در مقاطع مختلف متوسطه اول و دوم وجود دارد که ضمن خدمات رسانی به فرهنگیان منطقه، بخش بزرگی از طالبان علم و معرفت و دانش آموزان شهرستان ها را از خدمات خود بهره مند می نمایند.

ب- خدمات بهداشتی و درمانی

برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب و به روز یکی از ارکان توسعه اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کلیه جوامع بشری بوده و اهمیت ویژه ای در توسعه زیرساخت بخشهای مختلف جامعه دارد. هدف نهایی نظام ارائه خدمات بهداشتی و درمانی هر کشور، ارتقای سطح سلامت آحاد مردم است تا بتواند به دیگر اهداف توسعه ای خود دست یابد. به عبارت دیگر بحث سلامت از جایگاه محوري در برنامه توسعه پایدار کشورها برخوردار است.

در شهرستان های منطقه نیشابور و در بخش نیروی انسانی خدمات بهداشتی و درمانی، طی 30 سال اخیر به دلیل افزایش سطح تحصیلات و فارغ التحصیلان علوم پزشکی، رشد نسبتا مناسبی را در تربیت کادر مجرب پزشکی و درمانی در منطقه شاهد بوده ایم، اما به تناسب وضعیت فوق و افزایش جمعیت در منطقه، زیرساخت های بهداشتی و درمانی چندان رشد متوازنی نداشته اند و بر این اساس بخشی از جمعیت منطقه برای اخذ خدمات تخصصی به مرکز استان ( مشهد مقدس ) مراجعه نموده و می نمایند. به هر روی مهمترین خدمات بهداشتی درمانی منطقه شامل موارد ذیل می باشند.

با عنایت به جداول زیر نیز مشاهده می گردد به دلیل سوابق شهری نیشابور بخش اعظم خدمات مذکور در این شهر متمرکز شده است و بیش از 40 درصد جمعیت در غرب، شمال غرب، شرق و جنوب از خدمات درمانی مناسب محروم می باشند و همچنین به دلیل عمر زیاد زیرساخت های فعلی شهر نیشابور ضروری است نوسازی خدمات مذکور و افزایش و توزیع مناسب آنها از منابع استانی مدنظر برنامه ریزان توسعه قرار گیرد.

سایر خدمات بهداشتی و درمانی شهرستان های منطقه در کتاب جغرافیای شهرستان نیشابور به تفصیل آمده اند.

– خدمات مراکز آموزش عالی در شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه 

از نظر زیرساخت های آموزش عالی و دانشگاهی نیز با توجه به داده ها و اطلاعات جدول زیر می توان گفت امکانات و خدمات دانشگاهی در شهرستان های منطقه از دیرباز دارای سطح مناسب نبوده است و ممکن است به دلیل نزدیکی نواحی شهری به کلانشهر مشهد، ایجاد زیرساخت های مذکور در منطقه توجیه آموزشی یا اجرایی نداشته باشد لیکن استقرار و سکونت قطب دوم جمعیتی استان در منطقه و وجود سوابق درخشان علمی و فرهنگی فرهنگ شهر نیشابور سبب شده تا طی 10 سال اخیر ایجاد و راه اندازی مراکز دانشگاهی سطح عالی از انتظارات جدی مردم شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه قلمداد گردد. چنانچه به آمارهای موجود استان نیز توجه شود بیش از 60 درصد امکانات آموزش عالی در مشهد مقدس متمرکز شده است و شهرهای سطح یک و دو استان از زیرساخت های مناسب در این حوزه محروم شده اند. به طور کلی مهمترین خدمات آموزش عالی منطقه شامل موارد ذیل می باشند.

علاوه مراکز آموزش عالی فوق الذکر در زمینه آموزش های مذهبی و فرهنگی نیز در شهرستان های نیشابور و زبرخان تعداد 5 حوزه علمیه ( 2 واحد خواهران و 3  واحد برادران ) فعالیت دارند که سالانه بیش 400 نفر طلبه جوان و جویای معارف الهی را آموزش داده و خدمات رسانی می نمایند.

ج- خدمات فرهنگی، مذهبی و تامین اجتماعی

خدمات اماکن فرهنگی شامل انواع کتابخانه ها، مساجد و حسینیه ها، سینما و مراکز فرهنگی (فرهنگ سراها و خانه های فرهنگ) می باشد. در شهرستان های منطقه از دیرباز به دلیل سوابق درخشان فرهنگی و وجود مشاهیر ملی و استانی، خدمات فرهنگی دارای جایگاه دوم در استان و حتی شرق کشور بوده است. شهر نيشابور از حيث تعداد مدارس و مساجد و كتابخانه‌ها در بين ممالك اسلامي معروف بوده است به طوری که اين شهر در طي مدت شش قرن دارالعلم خراسان بوده و علاوه بر كساني كه در آن شهر مقيم و به تحصيل علم اشتغال داشته‌اند، طالبان علم براي فراگرفتن علوم عاليه و درك مجالس علماء نامي و دانشمندان از اطراف و اكناف ممالك اسلامي به اين شهر مي آمدند و كمتر كسي از اهل علم بود كه لااقل يك نوبت در عمر خود به نيشابور نيايد و از محضر علماء اين شهر استفاده ننمايد. تعداد زياد مدارس و مساجد در شهر نيشابور اهميت موقعيت علمي آن را بخوبي نمودار مي سازد.

در حال حاضر به طور مشخص خدمات فرهنگی کتابخانه ها ابتدا از دهه 1330 شمسی در شهر نیشابور و سپس طی 20 سال اخیر در سایر شهرستان ها و شهرهای پیرامون دارای رشد مناسب شده اند که مهمترین آنها به شرح زیر می باشند.

بررسی وضعیت کتابخانه ها و میزان بهره گیری ساکنین منطقه در سال 1398 با توجه به جدول شماره 21 نشان می دهد که شهرستان نیشابور و زبرخان از نظر تعداد کتابخانه های عمومی، 8/3 درصد و از نظر تعداد کتاب 8/9 درصد از کل امکانات فوق را در استان خراسان رضوی دارا بوده اند. از نظر درصد کتابخانه های كانون های مساجد نیز با 7/8 درصد و تعداد کتاب با 8 درصد دارای رتبه دوم در استان بوده است. اعضای کتابخانه های عمومی نیز در سال 1394 معادل 11000 نفر، در سال 1395 معادل 14150 نفر و در سال 1398 معادل ١٧٤١٩ نفر بوده اند و به طور متوسط طی سال های مذکور حدود 20 تا 30 درصد افزایش در میزان عضویت در کتابخانه های عمومی شهرستان و بهره مندی از این خدمات داشته اند.

در شهرستان های نیشابور و زبرخان 3 مرکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان (ثابت) وجود دارد که در شهر نیشابور استقرار داشته و معادل 8/8 درصد تعداد کانون های استانی ( 34 کانون ) می باشد. در این مراکز علاوه بر ارائه خدمات کتابداری مانند فراهم سازی امکان مطالعه و امانت کتاب، فعالیت‌های جانبی فرهنگی، هنری و ادبی نیز به کودکان و نوجوانان 6-18 ساله ارائه می‌شود ( پورتال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1400). شایان ذکر است در استان خراسان رضوی 3 واحد از كانون های پرورش فكري كودكان و نوجوانان با شکل و ترکیب پستی نیز وجود داشته است که 1 واحد یا معادل 33/3 درصد آنها در شهرستان های نیشابور و زبرخان استقرار یافته و به ارائه خدمات می پردازد.

– مساجد و حسینیه ها

بر اساس آمار سال 1393، شهرستان نیشابور با679  مسجد ثبت شده پس از مشهد دارای بیشترین مسجد ثبت شده در استان خراسان رضوی بوده است ( پورتال خبرگزاری مهر، ۱۳۹۳ ). اگرچه در پورتال دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان رضوی نیز تعداد مساجد و حسینیه های شهرستان نیشابور و زبرخان در سال 1395 معادل 414 مسجد و 107 حسینیه مشخص گردیده اما به نظر می رسد بخشی از آمار روستاهای شهرستان ها در این تحقیق مدنظر قرار نگرفته است ( پورتال دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان رضوی، 1397 ).

مساجد جامع نیز در شهرهای منطقه از مهمترین مراکز فرهنگی شهرستان ها می باشند که علاوه بر برگزرای نمازهای جمعه، ارائه دهنده خدمات متنوعی نظیر: تشکیل کتابخانه و کانون های فرهنگی، فضاهای آموزشی و امکان استفاده از فضاهای فیزیکی آنها برای گردهمایی های اجتماعی و سیاسی نظیر انتخابات و . . می باشند.

– سینما، سالن های نمایش و مراکز فرهنگی

با توجه به شاخص های استاندارد سالن های نمایش، در شهرستان های نیشابور و زبرخان 2 سالن نمایش وجود داشته که معادل 3/7 درصد سالن های استان ( 54 سالن ) بوده و از نظر گنجایش سالن های نمایش نیز حدود 12 درصد از سهم گنجایش استانی ( 16072 نفر ) را دارا بوده اند که در جدول زیر مهمترین آنها معرفی شده اند. از نظر سالن سینما نیز در این شهرستان ها تنها یک سالن با نام سینما شهر فیروزه با مالکیت خصوصی وجود داشته که آغاز بهره برداری آن به سال 1369 برمی گردد و ظرفیت آن معادل 582 نفر در یک سیانس می باشد و بر اساس آمار سال 1396، تعداد 110 هزار نفر از فیلم های نمایشی آن بهره مند شده اند.

کانون­ های فرهنگی و هنری نیز از جمله مراکز فرهنگی نقش آفرین در ارائه خدمات به مراکز شهری و روستایی منطقه می باشند که مهمترین انواع کانون ها از نظر موقعیت استقرار و سازمان حمایت کننده به شرح جدول زیر فهرست شده اند. با توجه به جدول زیر مشاهده می گردد که بیش از 53 درصد کانون های فرهنگی شهرستان های نیشابور و زبرخان، تنها در شهر نیشابور متمرکز شده است. ضمن این که در بخش های جغرافیایی و شهرستان های منطقه نیز بخش اعظم کانون ها در نواحی شهری واقع شده اند و سهم مناطق روستایی عمدتا از کانون های قرآن و عترت شهرستان ها می باشد.

از نظر خدمات فرهنگی در حوزه نشریات محلی، واحدهای انتشاراتی با توجه به جدول زیر نیز شهرستان نیشابور پس از مشهد مقدس قطب دوم این گونه خدمات در سطح شهرها و دانشگاههای منطقه بوده و می باشد و برخی از نشریات آن از جمله صبح نیشابور ( 1367) از اولین نشریات محلی در شرق کشور بوده است. در شهرستان نیشابور همچنین تعداد 12 واحد چاپخانه بخش خصوصی فعالیت دارد که معادل 3/6 درصد چاپخانه های خصوصی استان می باشد. شایان ذکر است که در استان خراسان رضوی 336 واحد چاپخانه خصوصی و 4 واحد چاپخانه دولتی فعالیت دارد که بالغ بر 250 واحد معادل 74/4 درصد آنها در مرکز استان ( مشهد مقدس ) متمرکز شده اند.

علاوه بر خدمات حوزه نشر و اطلاع رسانی فوق الذکر، شهرستان نیشابور رتبه دوم انتشار و تدوین نشریات دانشجویی استان را دارد و در دو گروه فصلنامه و گاهنامه به طور تقریبی تولید کننده 9 درصد نشریات دانشجویی استان بوده است. همچنین در شهرستان های نیشابور و زبرخان 11 انجمن فرهنگی، هنری و ادبی زیر نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و 18 تشکل خیریه و سازمان مردم ­نهاد (سمن ­ها) در ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی فعالیت دارند. در زمینه فضای مجازی نیز بیش از 20 پورتال ( سایت ) اینترنتی اطلاع رسانی خصوصی و دولتی و بیش از 20 وبلاگ و شبکه های اجتماعی پیام رسان سروش و تلگرام با مخاطبان بیش از 500 نفر فعال هستند که در شبکه سازی فعالان اجتماعی و ارائه خدمات اجتماعی و فرهنگی به ساکنین شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه فعالیت دارند.

د- خدمات فضاهای ورزشی، فضاهای سبز و خدمات شهری مرتبط

فضاهای ورزشی گونه ای از فضاهای اجتماعی در سکونتگاههای انسانی هستند که دارای حیاتی پویا و کارکرد موثر در رشد و بالندگی شهرها می باشند. در این فضاها کارکردهایی نظیر: حضور همزمان و متراکم جمعیت پر شمار انسانی، گذران اوقات فراغت و تفریح اهالی شهری، ارتباطات چهره به چهره و انجام مسابقات و رقابت های ورزشی بین گروه های جمعیتی، برگزاری میتینگ ها و گردهمایی های غیر ورزشی با اهداف اجتماعی وگاها سیاسی و . . وجود دارد و توسعه زیرساخت های ورزشی نیز می تواند انعکاسی از درجه شهرنشینی و توسعه شهری قلمداد گردد.

در شهرستان های منطقه نیشابور توسعه زیرساخت های ورزشی در بخش خصوصی دارای وضعیت متوسط بوده اما بخش عمده آنها در محلات مرکزی و بالای شهر نیشابور مکان گزینی شده اند و در محلات جنوب شهر نیشابور و شهرهای کوچک منطقه زیرساخت های ورزشی بسیار محدود و اغلب به یک یا دو سالن سرپوشیده و چندین فضای باز ورزشی محدود شده است. در جدول زیر مهمترین زیرساخت های خدمات ورزشی منطقه فهرست و معرفی شده اند.

با توجه به داده های جدول زیر نیز مشخص شده است درمجموع 5 درصد وسعت پارک های عمومی استان، 4/2 درصد وسعت فضاهای سبز و 5/1 درصد وسعت آرامستان های استان در سه شهرستان زبرخان، فیروزه و نیشابور وجود دارد که ساکنین منطقه از خدمات آنها بهره مند شده اند. به لحاظ سطح کمی با توجه به سکونت 8/5 درصد جمعیت استان در این شهرستان ها، ضروری است که نسبت به جبران فضاهای مذکور برنامه ریزی مناسب انجام پذیرد ضمن این که بخش اعظم این خدمات نیز در شهر نیشابور متمرکز شده است که نشان از عدم تعادل در ایجاد این خدمات هم در سطح استانی و هم منطقه ای می باشد.

– خدمات حمل و نقل و عمران روستایی

ارتباطات مناسب و امكانات سيستم حمل و نقلي شهرستان های منطقه در توسعه اقتصادي و اجتماعی آنها نقش بسزايي داشته اند به طوری که از نظر وضعيت دسترسی به بزرگراه ها، خطوط مواصلاتی و ریلی و همچنین زیرساخت های حمل و نقل، شهرستان های زبرخان، فیروزه و نیشابور در مسیرهای اصلی ارتباطی شرق به غرب کشور قرار داشته و از جمله مناطق برخوردار شرق کشور محسوب می گردند.

بر اساس آمارهای اداره کل راهداري و حمل و نقل جاده اي استان خراسان رضوي در سال 1377، طول كل راههاي آسفالته و شني حوزه استحفاظي نیشابور بالغ بر 2396 كيلومتر ( 696 كيلومتر آسفالته و 1700 كيلومتر شني ) يا معادل تقريبي 6/3 درصد طول كل راههاي استان بوده است. از طول كل راههاي شهرستان در اين سال، 24 كيلومتر آن راه اصلي چهار خطه، 107 كيلومتر راه اصلي عريض، 196 كيلومتر راه فرعي درجه يك آسفالته، 106 كيلومتر آن راه فرعي دسترسي آسفالته، 44 كيلومتر راه فرعي دسترسي شني، 263 كيلومتر آن راه روستايي آسفالته، 106 كيلومتر راه روستايي شوسه با ابنيه، 234 كيلومتر راه روستايي شوسه بدون ابنيه و 1316 كيلومتر آن راه دسترسي روستايي بوده است. در استان خراسان تراكم راههاي چهار خطه معادل 0/05، تراكم راه هاي اصلي معادل 0/64، تراكم راه هاي روستايي با مشخصات معادل 1/63 و تراكم كل راههاي با مشخصات و بدون آن معادل 11/36 بوده، در حالي كه در شهرستان نيشابور تراكم راه هاي چهار خطه معادل 0/27، تراكم راههاي اصلي معادل 1/19، تراكم راه هاي روستايي با مشخصات معادل 3/8 و تراكم كل راه هاي بامشخصات و بدون آن،  معادل 24/42 بوده كه نشانگر سطح بالاي تراكم راهها و وضعيت بسيار مناسب ارتباطات نقاط شهري و روستايي اين شهرستان بوده است.

در سال 1398 نیز با توجه به داده های جدول شماره 27 ، ارقام و نام گذاری نوع راهها متفاوت ذکر شده اند و ضمن انتزاع شهرستان فیروزه، بخش بزرگی از راههای دسترسی روستایی در آمار سال 1398 لحاظ نشده، چراکه به عنوان راههای خارج از نظارت راهداری تلقی شده اند. بنابراین طول كل راههاي آسفالته و شني حوزه استحفاظي نیشابور و زبرخان بالغ بر 1729 كيلومتر و معادل تقريبي 8/4 درصد از طول كل راه هاي استان بوده است. سهم شهرستان فیروزه نیز از کل راهها بالغ بر 343 کیلومتر و معادل 1/7 درصد از طول كل راههاي استان بوده است.

اين شهرستان همچنين از سال 1336 شمسی از امكانات حمل و نقل ريلي استان برخوردار شده است و دومین شهرستان استان خراسان پس ازمشهد است كه داراي ايستگاه راه آهن شهري مي باشد. در حوزه شهرستان های منطقه 5 ايستگاه ریلی استقرار دارد و طول خط آهن حوزه استحفاظي آنها بالغ بر 103 كيلومتر و معادل 14/1 درصد طول كل خطوط آهن حوزه استحفاظي استان خراسان رضوی ( 731 كيلومتر ) می باشد.

با توجه به داده های جدول زیر نیز در شهرستان های نیشابور و زبرخان در مجموع 6/7 درصد وسایل نقلیه عمومی استان وجود داشته و به ساکنین شهری و روستایی منطقه خدمات رسانی داشته اند که البته بخش بزرگ خدمات مذکور در نواحی شهری و به ویژه شهر نیشابور با 6/4 درصد متمرکز شده است و بیانگر تمرکز شدید این خدمات در شهر نیشابور می باشد.

علاوه بر امكانات و خدمات حمل و نقل درون شهري فوق الذکر،  33 آژانس تاكسي تلفني، 120 دستگاه سواري مسافربري ويژه تحت نظارت، 26 دستگاه تاكسي بي سيم، 45 دستگاه تاكسي ويژه پايانه مسافربري ( ترمينال ) در ارائه خدمات به نواحی شهری منطقه فعال می باشند و از نظر خدمات بین شهری و خارج از شهرستان نیز در شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه، 3 شركت حمل و نقل مسافر با ميني بوس، 50 دستگاه اتوبوس در مسيرهاي روستايي شهرستان، بیش از 200 دستگاه ميني بوس در مسيرهاي روستايي شهرستان، 12 شركت حمل و نقل كالا و بیش از 2000 دستگاه كاميون هاي حمل بار با ظرفيت 3 تن به بالا ( خاور، كاميون تك، كاميون ده چرخ، تريلر و ترانزيت ) در حال فعالیت می باشند (سازمان حمل و نقل و پايانه هاي كشور، 1379).

با توجه با داده های جدول ضمیمه از نظر خدمات بین شهری مسافری نیز در شهرستان های منطقه 5 شركت حمل و نقل مسافری با اتوبوس و معادل 4/4 درصد شرکت های استانی، فعال می باشند که از لحاظ اشتغال ایجاد شده با 15/7 درصد، از جمله خدمات شاخص منطقه بوده اگرچه نسبت سرمایه گذاری در این بخش نسبت به ارقام استانی بسیار اندک می باشد.

از نظر خدمات زیرساختی روستایی نیز با توجه به داده های جدول 30 طی سال های 98-1390 در شهرستان های نیشابور و زبرخان به طور تقریبی بیش از 10 درصد خدمات متنوع اداری و زیربنائی وجود داشته است و در مقایسه با نقاط روستایی استان خراسان رضوی در اغلب خدمات ذکر شده رتبه اول را در زیرساخت های مذکور کسب نموده است. در شهرستان فیروزه نیز در اغلب خدمات زیرساختی بیش از دو برابر تناسب جمعیتی شهرستان به استان خدمات متنوع وجود داشته است که نشان از سطج بالای امکانات و خدمات در نواحی روستایی منطقه می باشد ( پورتال مرکز آمار ایران، 1400).

– خدمات تجاری و بازرگانی 

همان گونه که قبلا نیز اشاره گردید شهرستان های منطقه در اغلب محصولات کشاورزی استان و شرق کشور دارای رتبه های اول تا سوم بوده و بر این اساس عمده ترين كالاهاي تجارتي مورد مبادله شهرستان نيشابور در گذشته، مازاد محصولات كشاورزي، دامي، مواد غذايي، سنگ فيروزه و صنايع دستي و سنتي بوده كه بخشي از آن ها چون سنگ فيروزه و صنايع دستي و سنتي توسط تجار و بازرگانان محلي و عمدتاً از طريق جاده ابريشم به ساير بازارهاي داخلي و حتي جهاني تجارت مي شده است اما درحال حاضر با افزايش نقش صنعتي و خدماتي نيشابور، كالاهاي تجاري قابل صدور اين شهرستان ـ در بخش توليدات مصرفي و غذايي، به صورت خام، يعني همان مازاد محصولات كشاورزي و دامي، و فرآوري شده ؛ نظير توليدات صنايع غذايي نيشابور، توليدات لبني ( كره، پنير، خامه و كشك )‌، فرآورده هاي غذايي ( رب گوجه فرنگي، كمپوت، سوسيس و كالباس، روغن نباتي، شكر و …) و در بخش توليدات صنعتي و معدني عمدتاً شامل بخاري، آبگرمكن، اجاق گاز، یخچال، انواع ظروف ( آلومينيومي، ملامين و پلاستيك ) ، انواع قطعات ( نخريسي، گازسوز، موتورسيكلت و الكتريكي )، انواع قطعات خودرو، انواع مواد پاك كننده و بهداشتي ( شامپو، صابون و مايع ظرفشويي )، انواع نخ، الياف مصنوعي و جوراب، صنايع دستي و فرش دستباف و سنگ فيروزه می باشد كه بخشي از آن ها در بازارهاي داخلي ( استاني و كشوري )‌ و بخشي در بازارهاي جهاني تجارت و عرضه مي گردند.

به طور کلی بخشی از مهمترین امكانات و خدمات تجاري و بازرگاني شهرستان های منطقه شامل موارد زیر می باشد.

ـ 10368 واحد صنفي ( عمده فروشي و خرده فروشي ) در قالب 155 یا 38 اتحاديه و  4 مجمع امور صنفي در شهرستان های منطقه

ـ 119 شركت تعاوني روستايي (توليدي كشاورزي، صنعتي وخدماتي) در سطح نقاط شهری و روستايي شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه كه معادل 14/9 درصد شركت هاي تعاوني روستايي استان مي باشد.

ـ 47 شعبه نمايندگي و باجه بانك هاي شهری در شهرستان های نيشابور، زبرخان و فیروزه كه معادل تقريبي 5/7 درصد شعب و باجه هاي بانك هاي استان است ( پورتال مرکز آمار ایران، 1400).

ـ ظرفيت ذخيره سازي 9500 تن انبار و دومین سيلوي گندم کشور و متصل به شبکه سراسری راه آهن به ظرفيت 50 هزار تن ( خبرگزاری ایرنا، 1399 ) و . . .

– خدمات گردشگري 

بر اساس داده های مرکز آمار ایران در سال 1398، خراسان رضوی پس از استان مازندران دومین مقصد گردشگران داخلی و میزبان 8/1 درصد از کل گردشگران کشور بوده است به طوری که سالانه بیش 20 میلیون زائر ایرانی و خارجی به شهر مشهد مقدس سفر معنوی دارند و بزرگترین جریان گردشگری مذهبی نیز در این مسیر رقم می خورد و با توجه به موقعیت منطقه نیشابور، ظرفیت بسیار عظیمی برای توسعه خدمات گردشگری در شهرستان های نیشابور، زبرخان و فیروزه وجود داشته چراکه زائرین بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج (ع) در طول مسیر خود نیازمند خدمات متنوع رفاهی و زیرساختی می باشند بر این اساس می توان اهمیت مراکز گردشگری نیشابور را تبیین نمود. در سال های مورد بررسی به طور متوسط بین 150 تا 200 هزار نفر از دو جاذبه مهم گردشگری نیشابور بازدید به عمل آمده است که به طور تقریبی معادل 20 تا 30 درصد کل بازدیدکنندگان از برخی از مراکز مهم تاریخی و گردشگری استان بوده است.

بنابراین علی رغم وجود مزیت اقتصادی توسعه خدمات گردشگری در شهرستان های منطقه، توسعه این بخش طی ادوار گذشته به دلیل ضعف در زیرساخت های خدمات گردشگری اندک و دارای آهنگ رشد ناچیزی بوده است و چنانچه به برنامه ها و نقشه راه طراحی شده برای توسعه این گونه خدمات بویژه در طرح جامع گردشگری نیشابور توجه نماییم، یکی از چالش های اساسی توسعه گردشگری منطقه نیز کمبود و فقدان زیرساخت های مناسب گردشگری بوده و می باشد.

در سال 1398 در شهرستان های منطقه تعداد 18 واحد اقامتی با درجه بندی های متفاوت برای خدمت رسانی به گردشگران وجود داشته که معادل 1/8 درصد مراکز اقاتی استان بوده و به وضوح به ناچیز بودن این گونه خدمات در منطقه اشاره دارد.

علاوه بر مراکز اقامتی فوق الذکر، در مسیرهای گردشگری شهرستان های نیشابور و زبرخان 18 واحد اماکن پذيرايي مناسب داخل شهری و بین شهری ( رستوران و غذاخوری با ظرفیت بیش از 50 نفر )، 53 واحد اغذيه فروشي، 19 دفتر و شرکت خدماتی مسافرتی با مجوز رسمي از وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، چندین مرکز رفاهی در مجموعه خدمات گردشگري و تجاري بازار سرپوشيده نيشابور ( در قسمت مركزي شهر )، مجموعه تاریخی گنجينه (رباط شاه عباسي، جنب ميدان خيام در قسمت شرقي شهر ) و در مجموعه باغ هاي خيام و عطار ( در 5 كيلومتری جنوب شرقي شهر )، مجموعه خدمات گردشگري اردوگاه شهيد رجايي ( باغرود در 12 كيلومتری شمال شهر نيشابور ) با ظرفيت پذيرش 5 هزار نفر ميهمان، مجموعه خدمات گردشگری باغ قدمگاه رضوی در شهرستان زبرخان و در مناطق طبیعت گردی شمالی شهرستان نیشابور و زبرخان وجود دارند که با ارائه امکانات متنوع رفاهی و خدماتی و… هر ساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی می باشند.