محوطه های باستان شناسی و اشیاء باستانی و تاریخی نيشابور 

همان گونه که در بخش معرفی کاوشهای باستان شناسی نیشابور نیز بیان گردید بخش مهمی از آثار باستانی و اشیای تاریخی و درخشان منطقه در کاوشهای اولیه و اغلب توسط باستان شناسان غربی با اجازه دولت وقت یا به صورت قاچاق از کشور خارج گردیدند. بنابراین در ادامه بخشی از محوطه شهر باستانی نیشابور ( کهندژ ) و برخی از آثار مکشوفه از آن معرفی خواهند شد.

محوطه باستانی کهندژ ( شهر کهن ) نيشابور

محدوده کهندژ نیشابور که قبلا در بخش کاوش های اولیه هیئت موزه متروپولیتن نیویورک معرفی گردید، توسط آقاي ريچارد بوليت ( 1966 میلادی ) و با بهره گيري از عكس هاي هوايي، نتايج حاصله از پژوهش هاي باستان شناسي، منابع و متون دوره اسلامي و يك ماه پيمايش در محل محدوده آن تعيين شده است و تقريباً دقيق ترين محدوده پيشنهادي شهر قديم نيشابور مي باشد.

بر اساس تحقيقات ريچارد بوليت، محدوده كهندژ به صورت تپه اي به ارتفاع 12 متر و به وسعت 3/5 هكتار، ديوار و دروازه هاي حصار با ارتفاعي حدود 3/5 متر و به وسعت 14/1 هكتار بـه عنوان نيشابور قبـل از اسلام و سه سده اول دوره اسلامي و ربض ( حومه ) و اماكن مهم آن به عنوان بخش گسترش يافته شهر طي سده سوم تا ششم هجري بوده است. تپه هاي برجاي مانده از نيشابور كهن، اكنون به اسامي تپه تاكستان، آهنـگران، تپه ترباباد ( تورب آباد )، تپه سبزپوشان، تپه مدرسه، تپه بازار، تپه قنات ( قنات تپه ) و تپه ( محله ) شادياخ در سطح اين منطقه وسيع پراكنده شده اند.

در ادامه تنها به تعداد اندکی از مهمترین اشیاء مکشوفه از این محدوده کم نظیر ملی اشاره خواهد شد.

شطرنج نیشابوری یکی از آثار مهم کشف شده در محدوده کهندژ نیشابور است که قدمت آن به سده 5 هجری و به حدود 900 سال قبل می‌رسد. این مجموعه یکی از کهن‌ترین و کامل‌ترین مجموعه‌های موجود شطرنج می‌باشد که شامل شانزده مهره فیروزه‌ای و پانزده مهره بنفش رنگ است. مهره‌ها لعاب داده شده‌اند. شطرنج نیشابوری اکنون در گالری ۴۵۳ موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود.
پارچ سفالی با تصاویر حیوانی- قرن 3 و 4 هجری- کشف شده در تپه مدرسه نیشابور- تزئینات پلی کروم زیر لعاب شفاف-موزه متروپولیتن

نقاشی دیواری مشهور تپه تاکستان نیشابور اثری نفیس و منحصر به فرد است که اکنون در تالار صدر اسلام موزه باستان شناسی و هنر دوران اسلامی ایران قرار دارد. این نقاشی رنگی روی گچ نمایشگر مرد سوار بر اسب با شاهینی بر دست و خرگوشی آویزان به زین است.

نقاشی مرد قوشچی در واقع جزء کهن‌ترن نقاشی های دیواری پس از اسلام در ایران است که در هنگام کاوش های موزۀ متروپولیتن نیویورک در نیشابور کشف شد. این اثر نمایشگر یک صحنۀ شکار است مربوط به سدۀ سوم هجری قمری است و در محدودۀ تپۀ تاکستان نیشابور به دست آمده است. نقاشی در کادر مربع مستطیلی با  بلندی ۱۴۰ سانتی متر و پهنای ۱۲۰ سانتی متر  ساخته شده است.

ساختار نقاشی سوار کار نیشابور صرف نظر از صورت مرد، با خطوط محیطی پر رنگ و قلمی محکم و استوار بر روی گچ کشیده که یادآور نقش برجسته های دوره ساسانی است. بررسی های انجام گرفته بر روی این نقاشی نشان می دهد که سوارکار، افسار یک اسب را  با یک دست گرفته و  با آرامش مرکب خود را هدایت می کند . بر روی دست دیگر وی یک شاهین نشسته است. نقاش، اسب را  که در حال تاختن است، واقعگرایانه تر از سوار کار ترسیم کرده  و سوار را  با کلاهی قبه مانند بر سر، جبه ای ابریشمین بر تن، با اجزای لباس و تجهیزات و همچنین ساز و برگ بسیار غنی نشان داده است. این مرد که چهرۀ اش تخریب شده دارای دو شمشیر و سه تسمۀ چرمی مرصع است که از کمربند وی آویخته است. روی زین اسب پوششی از پوست پلنگ با حاشیۀ گوهر نشان و جزئیات کاملی از نقش های آذینی بر روی جبه با گل های چهار برگ محاط شده در دوایر و نقش شبیه خط کوفی روی بازوبند دیده می شود.

به اعتقاد پژوهشگران، این نقاشی، احتمالاً یکی از  امرای سامانی را به تصویر کشیده یا صرفاً یک نگارۀ نمادین با مضمون  سنت شکار در این دوره را یاداوری می کند. بنابراین این اثر مربوط به دورۀ سامانیان است و به شمارۀ موزه ۳۲۸۱ در تالار صدر اسلام موزۀ باستان شناسی و هنر دوران اسلامی موزه ملی ایران در معرض دید علاقه مندان قرار دارد.

کتیبه ظرف سفالی. منقش به خط کوفی. سده 4 یا 5 هجری. کشف شده در تپه مدرسه نیشابور. موزه متروپولیتن نیویورک.
پانل گچبری حک شده از بین دو طاق، قرن 4 یا 5 هجری، کشف شده در تپه تاکستان نیشابور، موزه متروپولیتن
کتیبه ظرف سفالی منقش به خط کوفی. سده 4 یا 5 هجری. کشف شده در تپه مدرسه نیشابور. موزه متروپولیتن نیویورک.
کتیبه ظرف سفالی منقش به خط کوفی. سده 4 یا 5 هجری، کشف شده در کهندژ نیشابور. موزه متروپولیتن نیویورک.
پانل گچی رنگی در دیوار شمالی یک اتاق در تپه مدرسه نیشابور. این تابلو به طول 1/2 متر و عرض 1/36 در موزه متروپولیتن نگهداری می شود.
سفال بدون لعاب با کتیبه هایی از قرآن کریم به خط نسخ به شیوه داغدار، سده 5 و 6 هجری ( سلجوقی) نیشابور. نگهداری در موزه ملی ایران. یک سمت بدنه ظرف با آیات ۲۵۷ و۲۵۶، ۲۵۵ سوره بقره (آیهَ الکرسی) مزین گردیده. سمت دیگر ظرف کتیبه ها در چهار سطر نوشته شده اند که در سه سطر نخست آن آیات ۲۸و۲۷ سورۀ سجده و سطر چهارم آن، آیه ۴۸ سوره روم مشاهده می شود.
قدح سفالی کتیبه دار با 5 کلمه کوفی مشتمل بر حدیثی از پیامبر اسلام ص، کشف شده در کهندژ نیشابور مربوط به سده های 3 و 4 هجری قمری ( دوره سامانیان ) نگهداری به شماره 4352 در موزه ملی ایران
مجسمه سنگی مربوط به قرن ۹ و ۱۰ میلادی و دارای ارتفاع ۱۱.۰۴ سانتی متر، طول ۱۶.۰۲ سانتی متر و عرض ۵.۰۱ سانتی متر است. محل دقیق کشف آن در سایت موزه متروپولیتن ذکر نشده و فقط محل کشف احتمالی آن را نیشابور دانسته است. و همچنین گفته شده در سال ۱۹۳۶ توسط هیئت اعزامی به نیشابور خریده شده و پس از آن در سال ۱۹۳۷ در لیست آثار این موزه ثبت شده است. این شی سنگی در حال حاضر با شماره سریال ۳۷.۴۰.۳۷ در موزه متروپولیتن موجود است و در گالری ۴۵۳ این موزه نمایش داده می شود.

ورود به پورتال

امامزاده محمد محروق

جغرافیای روستایی میان جلگه

بانو مریم اسلامی

فهرست