ادبیات عامه نیشابور

 

ادبیات عامه که در زبان انگلیسی به آن «Folklore» می‌گویند، مرکب از دو جزء است: lore به معنی مردم، گروه، توده؛ و Folk به معنی دانش و فرهنگ می‌باشد که در فارسی آن‌ را به «فرهنگ توده»، «فرهنگ عامه» و «دانش عوام» ترجمه کرده‌اند. به طور کلی فلکلور یا ادبیات عامه در اصطلاح به مجموعه افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، ترانه‌ها، لغزها، چیستان‌ها، رقص‌ها، پیشگویی‌ها، اعتقادات و مراسم در مورد تولد، مرگ، ازدواج، کشاورزی، پیشگیری و معالجه بیماری‌ها و به طور کلی آداب و رسوم و عقاید رایج در میان جوامع گوناگون که به صورت شفاهی یا از طریق تقلید و تکرار از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، اطلاق می‌گردد.

فولکلورها در فرهنگ هر کشوری در حکم زندگی‌نامه و شرح احوال آن ملت است، مطالعه فولکلور یک ملت، تحول فکری و اجتماعی آن ملت را روشن می‌کند. علاوه بر آن فولکلورها دارای ارزش جهانی هستند زیرا دانش عوام هر ملتی معمولاً با ملل دیگر رابط تاریخی فلسفی و مذهبی دارد. شواهد بسیاری وجود دارد که وجود این ارتباط فرهنگی را اثبات می‌کند. ترکیب اولیه ترانه‌ها و قصه‌ها و اعتقادات بشر به زمانی می‌رسد که خانواده‌های گوناگون این ملل با هم می‌زیسته‌اند و هنوز از یکدیگر جدا نشده بودند.
یکی از ابعاد بسیار مهم ادبیات عامه، ترانه‌هایی است که در میان عامه مردم رایج بوده است؛ این ترانه‌ها که اغلب سبکی ساده و دلنشین دارد و از لحاظ فکر و زبان و احساس و قالب به کلی با اشعار رسمی متفاوت است، تشبیهات و استعارات پیچیده و صور خیال مبهم ندارد و از هر گونه تصنع و تکلف ادبی به دور است. سرایندگان آن معمولاً افرادی گم‌نامند که از سواد و دانش چندانی بهره‌مند نیستند.

کشور ایران از این لحاظ پشتوانه‌ای بسیار غنی دارد؛ زیرا محل گذر اقوام خودی و غریبه و قبایل مختلف آشوری، کلدانی، بابلی، ایلامی و سایر اقوامی که در مجاورت آن زندگی می‌کرده‌اند، بوده است. هر یک از این اقوام با اعتقادات مخصوص خود در فرهنگ ایران تأثیر گذاشته که هنوز هم بقایای آن باقی است. علاوه بر آن، وجود ادیان مختلف مثل بودایی،مهرپرستی، مزدکی، مانوی، زرتشتی و … بر غنای فولکلور ایران افزوده است.

منطقه خراسان بزرگ و به ویژه شهرهای بزرگ آن و از جمله شهر نیشابور نیز در قرون اولیه اسلامی مهد و گهواره ظهور و نشر جلوه های مختلف ادیان و همچنین فرقه های متعدد اسلامی بوده است و بر این اساس فرهنگ و ادبیات عامه آنها تحت تاثیر مستقیم حضور و ترویج افکار و اندیشه های این فرقه ها و ادیان قرار گرفته است.

وجود آئین مهر پرستی و آتشکده آذر برزین مهر ( آتش کشاورزان ایران زمین ) در منطقه و ربع نیشابور تا پیش از اسلام، بروز وقایع ناشی از هجوم اقوام مهاجم از نواحی شرقی ایران همچون اقوام غز، ترکان ماوراء النهر، مغول و . . و همچنین مهاجرت های وسیع جمعیتی در قرون اولیه اسلامی از شرق و جنوب غرب ایران به این شهر سبب گردیده تا نیشابور چهارراه برخورد و تلاقی فرهنگ ها و آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی و غیر ایرانی گردد.

در ادامه به شرح مبسوطی از ادبیات عامه و جغرافیای فرهنگی نیشابور تحت عناوین ذیل اشاره شده است که امیدواریم پژوهشگران همشهری در تکمیل بخش های مختلف آن یاریگرمان باشند:

ویژگی های قومی و فرهنگی نیشابور

پوشاك، خوراك و هنرهای محلي نیشابور

گویش نیشابوری و گزیده ای از واژه ها

دوبیتی های معروف نیشابور

ضرب المثل ها

 

 

 

  • آبادي قلعه از پهناي راش معلومه.[ābādī γәlςa az ΄pahnāy rā-š maςlūm-a.] :                                                                                                             آبادي روستا از پهناي راهش معلوم است.
  • آبرو كي آو جو نيه.                  [ābrū kī āw ΄ǰōw neyya.] :  آبرو كه آب جوي نيست.
  • آرد بختن و جون كندن؛ دهقني و آسني.       [ārd bextan-o ǰon kәndan,de[h]γanī vo āsanī.] : آرد بيختن و جان كندن، دهقاني و آساني.
  • آردشه بخته و مشووشه د سر مِخ كيده.  rd-ә-ša ΄bexta-vo mašōva-ša dә sar mēx kīda.] : آردش را بيخته و الکش را روي ميخ آويزان كرده است.
  • آش ايقذر شور بو، كي حمزه كورُم فهمي.    [āš ΄īγzәr šōr bū kī hamza ΄kōr-om fahmī.] :  آش آنقدر شور بود، كه حمزه كور، هم فهميد.
  • آش با جاش.  [āš  bā ΄ǰā-š.] :   آش با ظرفش.
  • آشپز كي مريم بشه، همي آشا شلغم بشه.  [΄āšpaz kī maryam baša , hamay āšā šәlγam  baša.]: آشپز كه مريم باشد، همه آش‌ها شلغم باشد.
  • آش تا بوم، فطير تا شوم.[āš tā ΄bom, fә΄tīr tā ΄šom.] : آش تا بام (صبح)، فطير تا شام.
  • آشنيي د روشنيي اُفتي.   [āšna΄dә rōšnayī oftī.] :  آشنايي در روشنايي افتاد.
  • آقا از دور نوايي داشت، و نزديك امه، سلاخ وايي داشت.

[āγā az dūr no΄vāyī dāšt, va nәzdīk ama, solāx-ә ΄vāyī dāšt.]:  آقا از دور با نوا و ثروتمند ديده مي‌شد، نزديك كه آمد، سوراخ بازی داشت.

  • آقا ور در مزنه، خانم ور خر مزنه. γā vәr ΄dar mәzna, xānom vәr ΄xar mәzna.] : آقا به در می­زند، خانم به خر می­زند.
  • آلو از آلو رنگ مگيره، همسيه از همسيه فند.[ālū az ālū ΄rang mәgīra, hamsaya az hamsaya ΄fand.]:  آلو از آلو رنگ مي‌گيرد، همسايه از همسايه فن مي‌گيرد.
  • آلو د باغت جا مته، … فراخ د باغت راه مته.  [ālū dә bāγt ΄ǰā mate,… fo΄rāx dә bāγ-әt rā mate.] : در باغت آلو نکار تا شکم­پرست به باغت نیاید.
  • آوُت سرد و نونت گرم.  ΄w-әt sard-o nonәt garm.] :  آبت سرد و نانت گرم.
  • آو به لگو خورده.   [āw bә ΄logo xorda.] :  آب به لگن خورده.
  • آو به جو خوشك ما اخيرش خ رسی. w be ǰōw xūšk-ә mā axīr-әš ΄xa rәsī.] : آب به جوی خشک ما خواهد رسید.
  • آو در خنه گیلوکه، دختر همسیه خیلوکه.  [āw dar xana gīlōka, doxtar hamsaya xīllōka.] : آب در خانه گل‌آلوده، بینی دختر همسایه آویزانه.
  • آو درو، گربه بري.   [āw ΄dәraw , gōrba ΄bәrī.] :    درو كردن آب و چيدن پشم گربه. (وعده‌ی سر خرمن)
  • آو روه كوجي رَ مگيره، اتش روه كوجي رَ مسوزنه. [āw ro΄va, kūǰī ra mәgīra, a΄taš rova kūǰī ra mosōzana.]                                                                   : آب شود، کجا را می‌گیرد، آتش شود، کجا را می‌سوزاند.
  • آو د زمين دَغ واينمسته.    [āw dә zәmīn ΄daγ vāy-nemesta.] : آب در زمين سخت و سفت نمي‌ماند.
  • آو ر دوزديي، نمشه چكر مني؟ [āw ra dūzdīyī,΄nam-ša čәkar mәnī?]:  آب را دزدیدی، نمش را چکار می کنی؟
  • آو ر از سر چشمه باخار.     [āw ra az sar čīšma bāxār.] : آب را از سر چشمه بخور. (بلند طبعی)
  • آو، شوي خادشه نگاه مدره. [āw ΄šēvay xād-ša nogā mә] : آب، شيب خود را نگه مي‌دارد.
  • آو کی مخری، از سرچیشمه باخار.  [΄âw kī moxrī az sar-΄čīšma bâxâr.] : آب که می­خوری از سرچشمه بخور.
  • آو، گودال ر پیدا منه، کور عصا رَ.     [΄āw, gawdāl ra peydā mәna, ΄kōr ςasā] : آب گودال را پیدا می‌کند، کور عصا را.
  • آوم ندايي، بري چي سنگي د پوشت سرم پرندي.   [āw-om ΄nedāyī bәrey čī ΄sangī dә pūšt-ә sar-om porrondī.]                                                            : آبم ندادي، چرا سنگي به پشت سرم انداختي.
  • آو نودون و زمين ميدون. [āw-e ΄nawdon-o ΄zemīn-ә ] : آب ناودان و زمین میدان.
  • ابر پور صدا، بارون ندره.   [abr-ә pūr soda, baron nedara.] : ابر پر صدا، باران ندارد.
  • ابر اميه، امر نه اميه. [a΄bәr amīya, ΄amәr ne-amīya.] :   ابر آمده، اما امر خدا نيامده.
  • ابله گوفت، دوونه بور كيد.   [ablah gūf΄t –o ΄devana bavar kīd.] : ابله گفت و ديوانه باور كرد.
  • اتش اوقد شعله مكشه، تا اخير دستش به جايي وبند روه.

[ataš ΄oγad šoςla mәkša, ΄tā axīr dast-әš be ǰāyī va-band rova.] آتش آنقدر شعله مي‌كشد تا دستش به جايي بند شود.

  • اتش جاي خادشه وا منه.       [ataš ǰāy ΄xād-ša vā mә] :    آتش جاي خودش را باز مي‌كند.
  • اتش د پومبه­ي پاك مفته.       [ataš dә pombay ΄pāk mofta.] :  آتش هميشه در پنبه پاك مي‌افتد.
  • اتش د پومبه اُفتيه، گربه د دمبه اُفتيه، سگ د شگمبه اُفتيه.

[ataš dә ΄pomba oftīya, gōrba dә ΄domba oftīya, sag dә ΄šogomba oftīya.] : آتش در پنبه افتاده، گربه در دنبه افتاده، سگ در شكنبه افتاده.

  • اتش ر پوف كني، تازه مره.  [ataš ra ΄pūf kәnī, tāza mә] :    آتش را فوت کنی، تازه‌تر می‌شود.
  • اتش رَ با اتش خموش نمنن.  [ataš ra bā ΄ataš xamūš nemnan.] :  آتش را با آتش خاموش نمي‌كنند.
  • اتش كرسيتَه بتم، خكيسترتم بدر كنم.  [ataš korsī-΄ta betom, xakīstar-t-am bә΄dar konom.] : آتش كرسي‌ات را بدهم، خاكسترت را هم بيرون بياورم.
  • اجل سگ كي برسه، نون چپّو رَ مدوزدنه[a΄ǰal sag kī bersa,΄non čeppo ra modūzdana.] : اجل سگ كه برسد، نان چوپان را مي‌دزدد.
  • احمد پوده، همويه كي بوده.    [amad-e pū΄da, hamoya kī bū΄] :  احمد پوده، همان است، كه بوده.
  • احمد، كِوره مجنبنه، محمود، گِوره مِگردنه.

[amad kәva΄ra moǰombana, mamūd gәva΄ra mәgәrdana.] : احمد کواره می جنباند، محمود گواره می‌گرداند.

  • احمدك كاري نداشت، جولدوز رَ ور داشت به … .[amadak kā΄nedāšt, ǰәvaldōz ra vәr dāšt bә xayahā-š.] احمدك كاري نداشت، جوالدوز را به … مي‌زد.
  • اداشه، كج گدوشته كلاشه، نمشنسه باباشه.  [a΄dāša, kaǰ godošta ko΄lā-ša, ne-mәšnasa bā΄bā-ša.]                                                                             : ادايش اين است، كلاهش را كج گذاشته و بابايش را نمي‌شناسد.
  • ادم بی تمبو، تمبو خاو مبینه.    [adam bē tom΄bo, tombo ΄xāw mәbīna.] : آدم بی تنبان، خواب تنبان می­بیند.
  • ادم بچهدار، خر كرهدار. [adam bәča ΄dār, xar-ә korra ΄dār.] :     آدم عيالوار، مثل خر كره دار(بچه­دار) است.
  • ادم برنه از آو نمترسه.                [adam bәra΄na, az ΄āw ne-mәtә] :  آدم برهنه از آب نمي‌ترسد.
  • ادم، بِ خبر، به حموم مره.          [adam bē xә΄bar bә amom mә]:    آدم، بي‌خبر، به حمام مي‌رود.
  • ادم ب ريش، ريش دار نمره.   [adam bē ΄rīš, rīš-dār nemra.] :      آدم بي ريش، ريش‌دار نمي‌شود.
  • ادم خوم طمع، دو جيب دره.              [adam xom tәmaς, ΄dū ǰīb dara.] :        آدم خام طمع، دو جيب دارد.
  • ادم دختردار، سنگ در قلعه­يه. [adam doxtar ΄dār, sang-ә dar γelςa-ya.] : آدم دختر‌دار، سنگ در قلعه است.
  • ادم دسپچه دو بار … . [adam dәspe΄ča  dū bār mәšaša.] :   آدم دستپاچه، دو بار مي‌شاشد.
  • ادم رَ به ادم خاشه.[adam ra bә a΄dam xāša.] :    آدم را به آدم خوش است.
  • ادم زرنگ، وركله د چاه مفته.  [adam zәrang vәr ΄kәlla dә čā mofta.]:  آدم زرنگ هميشه با سر به چاه مي‌افتد.
  • ادم، سوره؛ شتور، پییده. [adam, sәva΄ra, šotūr, pīya΄] : آدم سواره، شتر پیاده.
  • ادم سووک، سنگ سرپایه.     [adam sovūk, sang-ә sar pā-ya.] : آدم سبک، سنگ سر پا (ی دیگران) است.
  • ادم شرموك مره جهنم، ادم پرّو مره بهيشت.

[adam šarmōk mәra ǰahan΄nam, adam por-rū mәra bī΄hīšt.] :  آدم خجالتي به جهنم مي‌رود، آدم پررو به بهشت.

  • ادمیزاد، شيرِ خوم خورده.    [adamīzād šīr-ә ΄xom xorda.] : آدمیزاد، شیر خام خورده.
  • ادم عاقل، خادشه جوز مين غلبر نمنه.
  • [a΄dam ςāγel xād-ša ǰawz-ә mīn γәlber nemna.] :   آدم عاقل خودش را گردوي داخل غربال نمي‌كند.
  • ادم شلخته از چدير سرش و از در حولوش معلومه.  [adam šәlax΄ta az čadīr sar-šo az dar avlo-š maςlūma.]                                                                     : آدم شلخته را از چادر سر و از در حياطش مي‌توان شناخت.
  • ادم عاقل چو سر درخت رَ د كف پاش مبينه. [adam ā΄γel čōw sar dәraxt ra dә kaf pā-š mәbīna.] : آدم عاقل، شاخه روی درخت را در کف پایش می‌بیند.
  • ادم قد بلند، عقلش د پشني پاشه.  [adam γad bәlan ΄ςaγl-әš dә pašnay pā-ša.]:    آدم قد بلند، عقلش در پاشنه‌ی پايش است.
  • ادم كوله، همه­ش مكر و مكوله.   [adam kū΄la, hama-š makr-o makūl:   آدم قد كوتاه، همه‌اش مكر و حيله است.
  • ادم مار گزيه از رسمو اله مترسه. [adam mār gә΄ya az rosmo ala mәtә]:    آدم مار گزيده از ريسمان دو رنگ مي‌ترسد.
  • ادم ناوارد، سرنا ر از سر گشادش باد منه.

[adam nā-va΄red, sornā ra az sar gošād-әš bād mәna.]  : آدم ناشی، سرنا را از سر گشاد می‌نوازد.

  • ادم هزار كَره، كم ميه يه.     [adam hezār ka΄ra, kam maya ya.] : آدم هزار كاره، كم مايه است.
  • ارا دره، گيرا ندره.           [arā da΄ra, gīrā ΄] : آرايش دارد، گيرايي ندارد.
  • ارزو بخر، انبو بخر.           [ar΄zo bexәr, ambo bexә:      ارزان بخر، انبان بخر.
  • ارقمچی بزو ور دستت، مال مردوم نره از دستت[arγәm΄čī bezo vәr dast-әt, māl-ә mordūm nerova az dast-әt.]                                                           : شلاق به دستت بزن، مال مردم را از دست ندهی.
  • از اتشت گرم نرفتم، از دودش كورم كيدي.  [az a΄taš-әt garәm ne-raft-om, az ΄dūd-әš kōr-om kīdī.] :  از آتشت گرم نشدم، از دودش كورم كردي.
  • از اتش، خكيستر به عمل ميه.  [az a΄taš, xakīstar bә ςamal mīya.] :   از آتش خاكستر به عمل مي آيد.
  • از اتش بي دود بترس.  [az ataš bē ΄dūd betә] : از آتش بدون دود بترس.
  • از اتش ورمدره، به خکیستر مریزه.     [az ataš vәr mәda΄ra, bә xakīstar mәre΄za.] : از آتش بر می­دارد به خاکستر می ریزد.
  • از ادم گدا چي يگ نون وستني، چي يگ نون بتي.  [az adam godā ΄čī yag non vastanī, ΄čī yag non betī.]                                                                          : از آدم گدا چه يك نان بگيري، چه يک نان بدهي.
  • از اسب اُفتيه، از زين اسب نفتيه.    [az asәb oftīya, az ΄zīn asәb ne-ftīya.]:        از اسب افتاده ، از زين اسب نيفتاده است.
  • از اسب افتيه، قمچی‌شه نمندزه.  [az asәb oftīya, γәm΄čī-ša ne-mә]:     از اسب افتاده، شلاق را رها نمی‌کند.
  • از اشك چشمم چي دييم كي از خيل بينيم ببينم.

[az ašk-ә čašm-om ΄čī dīyom, kī az xīll-ә΄nī-m be-bīnom.]

:   از اشك چشمم چه ديدم، كه از آب بيني‌ام ببينم.               

  • از اگر سمبلکلک به عمل ميه. [az agar sombәlak΄lak bә ςamal mīya.]  :      از اگر، علف هرز به عمل مي­آيد.
  • از باد بهار بهره ور در، از باد خزون خادته نگا در.

 [az bād –ә bohār bah΄ra var dar, az bād-ә xozon xād΄ta nogā dar.]:  از باد بهار بهره بردار، از باد خزان خودت را نگه دار.

  • از بارون بجستم، به دم نودون نشستم.
  • [az bāron bә΄ǰastom, bә dam navdon ne΄šastom.]:  از باران فرار كردم، زير ناودان نشستم.
  • از ببر و كرگدن حرف مزنه. [az bab΄r –o kәrgәdan harf mә]:         از ببر و كرگدن حرف مي‌زند.
  • از بخت ما آو زلال گيل مره، از بخت ما مرد جوون پير مره.

[az baxt-ә mā āw zo΄lāl gīl mәra, az baxt-ә mā mard-ә ǰo΄von pīr mәra.] :  از بخت ما آب زلال گل می‌شود، از بخت ما مرد جوان، پير مي‌شود.

  • از بِ صحبي رسمون رَ د گردن سگ كيدم، گوفتم : تو كس مو.

[az bē sәa΄bī rosmon ra dә gәrdan sag kīdom, gūftom , ΄tō kas-ә mo.] :   از بي­كسي، ريسمان را در گردن سگ كردم، گفتم: تو كس من هستي.

  • از بكري، اسبي ر به خري مته.     [az bē ΄karī asbī ra bә xarī mә] :    از بیکاری، اسب را با خر عوض می‌کند.
  • از بكري، خرخكو نخه مكو. [az  bē΄karī xәrxakū naxa mә] :    از بيكاري خرخاكي نخ مي‌كند. (دهخدا: بقال بيكار، پله وزن مي‌كند.)   
  • از بي‌سگي، رسمون د گردن شغال منه.
  •  [az bē ΄sagī, rosmon dә gәrdan šoγāl mә] : از بی سگی، ریسمان در گردن شغال می‌کند.
  • از بمار مپرسه، شروا ميي. [az bē΄mār moporsa, šervā mayī.] :       از بيمار مي‌پرسد: شوربا مي‌خواهي؟
  • از پوشت دفال باغ نمشه حضل بزني.  [az pūšt-ә defal ΄bāγ nemәša azzәl beznī.] :  از پشت دیوار باغ نمی‌توان تخمین زد.
  • از پش خادش، سر بِ صحب مترشه.     [az pēš xā΄d-әš sar bē sәab mәtәraša.] :  از پیش خودش، سر بی‌صاحب می‌تراشد.
  • از تو زیيُم ور تو خندم، كي مو مرد هنرمندم. 

      [az ΄tō zayyom, vәr ΄tō xәndom, kī ΄mo mard-ә honarmand-om.] :  از تو زاييدم، به تو خنديدم، كه من مرد هنرمندم.

  • از تو ر باخرم، از مو ر بزی کنم.       [az tō ra ΄bāxrem, az mo ra ba΄zī kәnem.] :   از تو را بخوریم، از من را بازی کنیم.
  • از كروج مشه، از فراخ نه.[az koroǰ mә΄ša, az forāx ΄] :   از بخيل مي‌شود، از فراخ شكم نمي‌شود.
  • از بِ رويي كي درم، يك بچه از پسر عموم درم.  [az ΄bē rūyī kī darom, yag bә΄ča az pәsar ςamū-m darom.]                                                                      : از كمرويي كه دارم، يك بچه، از پسر عمويم دارم.
  • از بس كي ريشم، لغر زيشتم، از بس كي بافتم، همچي ياري يافتم.

[az bas kī ΄rīštom, laγar-ә ΄zīštom, az bas kī ΄bāftom, hamčī  yārī  ΄yaftom.] از بس كه رشتم، لاغر و زشتم، از بس كه بافتم، چنين ياري يافتم.

  • از جگر كيك مورده، مسكه تازه مگيره.   [az ǰәgar ΄kayk-ә mūrda, mәskay tāza mәgīra.]  :   از جگر كك مرده، سرشیر تازه مي‌گيرد.
  • از جوال بدره، از تغار بدر نيیه.  [az ǰovāl bә΄dara, az toγār bәdar ΄] :  از جوال بيرون است و از تغار بيرون نيست .
  • از جوونی تا پیری، از پیری تا کی؟ [az ǰovonī ΄tā pīrī, az pīrī ΄tā] :       از جوانی تا پیری، از پیری تا کی.
  • از مترس، كي مدوه بم در بم، از گربه بترس كي دمبه ر مخره خم درخم.                                                                                                                     [az ΄ǰīnda matәrs kī modōva bom dar bom, az ΄gōrba betәrs kī domba ra moxra xom dar xom.]                                                                                          :  از … نترس كه بام به بام مي دود، از گربه بترس كه دنبه را خام خام مي‌خورد.
  • از خادم د ننگ، از خیهم اونگ.    [az ΄xād-om dә nang, az xa΄ya-m avang.] : از خودم در ننگ، از خایه‌ام آویزان.
  • از خاك ور خسته، دِ خكيستر نشسته. [az ΄xāk vәr xesta, dә xakīs΄tar nәšә]:  از خاك بلند شده و به خاكستر نشسته است.
  • از خر كي حساب ببري دِ اَخورش قشاد منه.  [az ΄xar kī hesāb bōbrī, dә axūr-әš γošād mәna.] :  از خر كه حساب ببري، در آخورش بی‌ادبی مي‌كند.
  • از خر کی عزت وردری، مپرنه لقی اخیر کری.      .[az xar kī ςezzat var-da΄rī, moporrana lәγay axīr ka΄rī.]                                                                        : به خر که احترام کنی، آخر لگدی به تو می‌زند.
  • از خر نر يك مويي غنيمته. [az xar-ә nar yag mū΄yī γәnīmata.] :    از خر نر يك مويي هم غنيمت است.
  • از خر ومپرسه: چرشنبه كيه؟     [az xar va-moporsa: čaršom΄be kay-a?] :   از خر مي‌پرسد: چهارشنبه كي است؟
  • از خوردنه، کی ریدنه.       [az xorda΄na, kә rīda΄] :    از خوردن است که ادرار می‌کنی.
  • از خوشكي خنه، ميلم كشي به اشكينه‌ي دنه.   [az xošgī xa΄na, maylom kәšī bә ašgīnay da΄na.] : از خشكي خانه ، ميلم كشيد به اشگنه‌ي دانه.
  • از در مزنی، از بم میه، هر صحب مزنی، هر شم میه.    [az dar mәznī, az ΄bom mīya, har sōb mәznī, har ΄šom mīya.]

: از در می­زنی، از بام می­آید، هر صبح می­زنی، هر شام می­آید.

  • از دور ديل مبره، از نزديك زهره. [az dūr ΄dīl mobra, az nәz΄dīk zahra.]  :     از دور دل مي‌برد و از نزديك زهره.
  • از دومبش كنده، دِ سومبش نشونده.       [az dūm΄b-әš kәnda, dә sūm΄bš nәšonda.]                                                                                                          : از دمبش كنده است، به ته آن چسبانده است. (نظير: از ريش به سبيل پيوند مي‌كند.)
  • از دهن سگ دريا نجيس نمره.   [az dahan ΄sag , daryā nәǰīs nemra.] :  از دهان سگ دريا نجس نمي‌شود.
  • از رو سري، لقمه‌ي سي سري. [az rū sē΄rī, loγma-y sī sē΄rī.]  :  از روي سيري، لقمه سي سيري مي‌خورد.
  • از زن سليطه و دفال شگسته بييد حذر كني.     [az ΄zan –ә sәlīta vo ΄defāl šәgәsta bayīd hazar  kәnī.]  : از زن سليطه و ديوار شگسته بايد حذر كني.
  • از سر قبر پيرش ريگ ورمچينه.     [az sar γabr-ә pīyar-әš ΄rēg vәr-mәčīna.] :    از سر قبر پدرش ریگ بر می‌دارد.
  • از سرما، بوز بري منه.                  [az sormā ΄būz bәrī mә]   از سرما، بز را بري (بریدن پشم) مي‌كند.
  • از سگ/ سنگ بزيّ، ادم باش. [az sag ΄be-zay, a΄dam bāš.]  :       از سگ به دنيا بيا، اما آدم باش.
  • از شما عباسي، از ما رقاصي. [az šomā ab΄bāsī, az mā raγ΄γāsī.] :   از شما عباسي، از ما رقاصي.
  • از عشق بيني، پش پاي خود نبيني. [az ςešγ-ә΄nī, pēš pāy xod nebī΄nī.] :   از عشق بيني، پيش پاي خودت را نمي‌بيني.
  • از قطير پرسين: پييرت كيه؟ گوفت: مارم اسبه.

[az γatīr porsī΄yan:pīyar-әt ΄kīya? gūft: mār-om ΄asb-a.] :  از قاطر پرسيدند: پدرت كيست؟ گفت: مادرم اسب است.

  • از كار كرم خيزد و دگ پور گوشت، اگر يك موشت باخره ور بخ گوش.

[az kār karam xīzad –o dēg-ә pūr ΄gōšt, agәr yag mūšt bāxra vәr bēx ΄š.] :  از كار كرم خيزد و ديگ پر گوشت، حتي اگر يك مشت به بيخ گوشت بخورد.

  • از كرد اوليا نمره، از چو چمبر. [az ΄kord ovlīyā nemra, az ΄čōw čombar.]  : کرد، اولیا و چوب، چمبر نمی‌شود.
  • از كلاه ملي فقط آو پوفشه ياد گروفته.   [az kolā malī fәγat āw pūfša yād gorūfta.]   : از كلاه مالي فقط آب و فوتش را ياد گرفته.
  • از كم خوردن درد سر نبيني، از پور خوردن به روز سگ بميري.  [az kam xordan dәrd-ә sar ΄nebīnī, az pūr xordan bә rōz-ә sag ΄bemīrī.]                                : از كم خوردن درد سري  نبيني، از پر خوردن به روز سگ بميري.
  • از ك….ش دري گز رَ مپيه.              [az kū΄nš dәreygaz ra mә] :  از …دره گز را مي‌پايد.
  • از گديي، د جايي ورنخسته كدخدايي.  [az gәdayī dә ǰāyī vәr ΄nexesta kodxodāyī.] : با گدایی کسی در جایی کدخدا نشده.
  • از گسنگي اسيوني منه، از بزرگي تزه وَنمستنه.  [az gōsnәgī assīyavanī mә΄na, az bōzūrgī tezza va-nemәsta΄na.]                                                         : از گرسنگي آسياباني مي‌كند، از بزرگواري مزد نمي‌گيرد.
  • از گور كوينه مگيره و از مچيد آدينه بدرمره. [az gōr kōyna mәgīra vo ΄az mәččīd ādīna bәdar  mәra.] :                                                                           از گور كهنه شروع مي‌كند و از مسجد آدينه بيرون مي‌رود.
  • از گَورَه …ن پره.     [az gava΄ra, kūn para.]  :    از گهواره (كودكي) … پاره بوده است.
  • از ما به طشت مخره، از شما به پشم.   [az mā bә ΄tašt moxra, az šomā bә ΄pašәm.] :  از ما به طشت می‌خورد و از شما به پشم.
  • از مدبخت خلي، گربهي دونه بدر مره.    [az mәdbaxt-ә xalī gōrba-y deva΄na bәdar mә]:   از مطبخ خالي، گربه ديوانه بيرون مي‌آید.

ستارگان شهید و ایثارگر نیشابور

جغرافياي شهرهای بار، چکنه و عشق آباد

جغرافیای شهری نیشابور

جغرافياي شهر فیروزه

فهرست