– پوشاك محلي مردم نيشابور
پوشاك محلي مردم نيشابور بر اثر احداث راه هاي ارتباطي و نفوذ فرهنگ شهري و تمدن جديد كم كم رنگ بومي ـ منطقه اي خود را از دست داده است؛ به طوري كه دستارهاي سر مردان به كلاه تبديل گرديده، چارقد و چاقچور زنان جاي خود را به چادر و روسري داده است، شلوارهاي چين دار و پيراهن هاي بلند مردان به كت و شلوار و پيراهن هاي بلند زنان به پيراهن هاي بلند يكپارچه و يا بلوز و دامن و روپوش تبديل شده است. به هر حال برخي از گونه هاي محلي پوشاك مردم نيشابور عبارتند از:
ـ لباس هاي محلي زنانه: اين لباس ها، عمدتاً شامل چارقد (روسري)، دستمال (پارچه ي چهار گوشي كه به پيشاني مي بندند)، پيراهن، چادر نخودي (چادر نماز)، جليقه (نوعي كت بدون آستين)، ارخلق (نوعي كت آستين دار)، جوراب و … و وسايل زينتي و زيور آلات زنان نيز شاملِ خفْت (گردن بند)، سينه ريز، گوشواره، كليكي (انگشتر)، چوري (النگو = دست بند) و … مي باشد.
ـ لباس هاي محلي مردانه و بچگانه: عمده ترين اين لباس ها، براي مردان شامل: كلاه نمدي، كلاه لبه دار، پيراهن، شال كمر، جوراب، شلوار، تمبان (شلوار زير)، جليقه (نوعي كت)، پاتابه (پاپيچ)، منديل (شالي كه به دور سر مي بندند)، كَپنَك (پالتو نمدي مخصوص و ويژه ي چوپان ها)، انواع كفش، چارُق (پارچه ي چهارگوشي كه در آن اشياء مختلف را مي بندند)، گيوه ي ملكي، بوزاري و اورسي (نوعي كفش دستباف) و …؛ و براي بچه ها شامل: سارقمار و بندقمار (قنداق)، آربي (روسري)، سلي بند (پيش بند)، ارخلق (كت)، نظمي (شلوار) و … مي باشد كه بيشتر از پشم و كرباس (پارچه ي بافته شده از پنبه توسط روستاييان) تهيه مي شود. تمام اين لباس ها به جز كفش ـ كه توسط فروشگاه های كفش ارائه مي شوند ـ مابقي یا توسط زنان تهيه و دوخته مي شود ( هر زن روستايي براي خود و مرد خانواده و بچه هاي خود لباس مي دوزد) و یا توسط خیاطان محلی در محلات شهری یا روستاها تولید و ارائه می شوند.
به طور كلي با توجه به نفوذ فرهنگ شهری و غالب شدن مصرف گرایی در اغلب خانوارهای امروزی نیشابور، 70 تا 90 درصد مایحتاج پوشاک ساکنین شهری و روستایی توسط فروشگاه های عرضه پوشاک و مابقی توسط خیاطان محلی تهیه و عرضه می شوند.
خوراکی های محلی نیشابور
در بخش ها و روستاهاي نيشابور با وجودِ فراگیری خوراكي هاي فرنگي، هنوز گاهي غذاي كاملاً ايراني و مخصوصاً محلي و منطقه اي تهيه مي شود؛ از جمله ي اين غذاها:
ـ غذاي دلمه وار؛ شامل: خمير گندم ديم، گوشت و سبزي سرخ شده با پياز داغ بوده كه جوش بره نيز ناميده مي شود.
ـ شربت گونه اي به نام ( فغاوو ) كه از افشره انگور جوشيده و مقداري شيره انگور تهيه مي شود.
ـ آش رشته كه از رشته خميرگندم، سبزيجات، نخود، لوبيا، عدس، ماش، پيازداغ و كشك تهيه مي شود.
ـ آش كُماي ـ كه از گياهي به نام كماي ( در جنوب نيشابور در زمين هاي كويري مي رويد و بوي تند و زننده اي دارد ) و آش رشته تهيه مي شود.
ـ اشكنه قروت ( كشك ) كـه از كشك ساييده، نعناع خشك شده، تخم مرغ و پياز داغ تهيه مي شود.
ـ آش بی بی ( بی بی فاطمه )، كه از رشته یا تکه های گرد خمير گندم، سبزيجات، نخود، لوبيا، عدس، پيازداغ و رب ( گوجه فرنگی ) تهيه مي شود و غالبا به عنوان نذورات در بین همسایگان و اقوام توزیع می گردد.
حلیم ( هلیم یا حلیم نیشابوری )، که از بلغور گندم (گندم پوست کنده یا تکه های خرد شده گندم )، گوشت گوسفند و گاو، لپه، پيازداغ، دارچین، زردچوبه و ادویه های دیگر تهیه می شود. تهیه این غذا زحمت زیادی دارد و جهت آماده سازی آن حداقل 8 تا 12 ساعت باید محتویات مذکور در داخل دیگ یا ظروف بزرگ و بر روی اجاق های بزرگ گاز هم زده شود که اصطلاحا به آن پوشک زنی می گویند. این غذا نیز غالبا به عنوان نذورات در بین همسایگان و اقوام توزیع می گردد و رسم است جهت پذیرایی از میهمانان متوفیان، یا مراسمات تاسوعا و عاشورا، ماه رمضان و یا به عنوان ولیمه بازگشت زائران از عتبات عالیات و یا حاجیان مکه مکرمه طبح می گردد.
علاوه بر اين غذاها، از گياهي خودرو در مناطق كوهستاني نيشابور به نام ريواس ( گياهي با ساقه هاي ترشمزه و مطبوع كه عمدتاً مرغوب ترين اين نوع گياه از ارتفاعات اين منطقه به دست مي آيد و سوغات نيشابور است ) اشكنه اي به همين نام با تركيبات ريواس، روغن، آب، نعناع، تخم مرغ و… تهيه مي شود كه بسيار خوشمزه است و … ( از اين گياه نوعي شربت نيز مي سازند كه سوغات نيشابور است ).
فرآورده‌های نان محلی و سنتی نیشابور نیز دارای کیفیت و طعم مطبوع و درخوری بوده و به شهرهای پیرامونی به ویژه مشهد، صادر می‌گردند «نُن» (نان)، خوراک پایه‌ای مردم نیشابور است که از آن، همراه با غذاها و خورش‌های گوناگون بهره‌برداری می‌نمایند. گونه عمده نان مصرفی مردم نیشابور، نان لواش است، از گونه‌های دیگری نیز همچون سنگک، بربری و نان‌های صنعتی نیز بهره می گیرند. برخی فرآورده‌های دیگر نانی نیشابور که در شمار نان-فرآوره‌های محلی نیشابور است، عبارتند از:
– تفتون ( تفتان یا فتير ): نان محلي است كه بهترين آن آغشته به روغن و نرم مي باشد و انواع مختلفی از افزودنی ها نظیر کنجد، سیب زمینی، پیاز، زردچوبه، سبزیجات و . . با آن پخته و تهیه می شود.
– جيزقله فتير: آرد را با آب و جيز قله « دنبه گوسفند را كه قبلاً روغن از آنها گرفته اند » مخلوط مي كنند و آن را مي پزند،
– قلفتي ( قلفی ): خمير را آغشته به روغن مي كنند و با کنجد، سیاه دانه و ادويه های دیگر مخلوط كرده و در داخل قابلمه (ظروف در بسته ) قرار مي دهند و سر آن را محكم مي كنند و در داخل تنور یا بر روی اجاق گاز مي گذارند تا با گرماي ملايم پخته شود كه خيلي خوشمزه است.
– هنرها، فنون و صنايع دستي
ـ هنرها: از جمله هنرهاي دستي اين شهرستان، ساخت برخي ابزار موسيقي است كه عبارتند از: قشمه (دو عدد فلوت به هم چسبيده)، سرنا، دهل، دوتار، سه تار، تار و دايره زنگي ـ كه توسط خراط ها ساخته مي شوند. اجراي موسيقي نيز معمولاً در جشن هاي عروسي، ختنه سوران و ساير جشن هاي منطقه صورت مي گرفته است.
در اين شهرستان همچنين هنر رقص شامل رقص هاي مردانه: چوب بازي، دستي، كردي و رقص هاي زنانه: رقص محلي، جان بي بي، كردي، دستي و دستمال بازي مرسوم است كه غالباً در مراسم عروسي و شادي به اجرا در مي آيند.
از ديگر هنرها، هنر نمايش شبيه خواني بوده كه گروهي از شمايل گردان ها و بازيگران اين نمايش در ماه هاي محرم و صفر، نقش هايي را از قهرمانان اصلي قيام عاشورا ايفا مي نمايند تا حوادث و وقايع شهادت امام حسين (ع) را احياء و در خاطره مردم زنده نگه دارند.
در برخی مراسمات نظیر واقعه غدیر خم و یا در سالروز ورود امام رضا علیه السلام به شهر نیشابور و هدیه حدیث سلسله الذهب توسط آن حضرت به مردم نیشابور، هنرمندان شهر این وقایع را بازخوانی و به اجرا در می آورند تا مردم نیشابور قدردان برکات ولایت امامان شیعه باشند.
ـ فنون و صنايع دستي: از عمده ترين فنون و صنايع دستي نيشابور، فنون ساخته ها شامل آهنگري، نجاري، سفالگري، مسگري، پلاس بافي، حصيربافي، قالي و قاليچه بافي، رنگرزي، نمد مالي، كلاه مالي و فيروزه تراشي است كه برخي از آنها به دليل ورود ابزار و فناوري هاي جديد ساخت به كلي متحول شده اند و برخي چون صنعت فيروزه تراشي ـ علي رغم قدمتي كه دارد ـ با توجه به وجود مرغوب ترين نوع جهاني آن در اين شهرستان، هنوز جايگاه اصلي خويش را بازنيافته است.
