محوطه های باستان شناسی و اشیاء باستانی و تاریخی نيشابور
همان گونه که در بخش معرفی کاوشهای باستان شناسی نیشابور نیز بیان گردید بخش مهمی از آثار باستانی و اشیای تاریخی و درخشان منطقه در کاوشهای اولیه و اغلب توسط باستان شناسان غربی با اجازه دولت وقت یا به صورت قاچاق از کشور خارج گردیدند. بنابراین در ادامه بخشی از محوطه شهر باستانی نیشابور ( کهندژ ) و برخی از آثار مکشوفه از آن معرفی خواهند شد.
محوطه باستانی کهندژ ( شهر کهن ) نيشابور
محدوده کهندژ نیشابور که قبلا در بخش کاوش های اولیه هیئت موزه متروپولیتن نیویورک معرفی گردید، توسط آقاي ريچارد بوليت ( 1966 میلادی ) و با بهره گيري از عكس هاي هوايي، نتايج حاصله از پژوهش هاي باستان شناسي، منابع و متون دوره اسلامي و يك ماه پيمايش در محل محدوده آن تعيين شده است و تقريباً دقيق ترين محدوده پيشنهادي شهر قديم نيشابور مي باشد.
بر اساس تحقيقات ريچارد بوليت، محدوده كهندژ به صورت تپه اي به ارتفاع 12 متر و به وسعت 3/5 هكتار، ديوار و دروازه هاي حصار با ارتفاعي حدود 3/5 متر و به وسعت 14/1 هكتار بـه عنوان نيشابور قبـل از اسلام و سه سده اول دوره اسلامي و ربض ( حومه ) و اماكن مهم آن به عنوان بخش گسترش يافته شهر طي سده سوم تا ششم هجري بوده است. تپه هاي برجاي مانده از نيشابور كهن، اكنون به اسامي تپه تاكستان، آهنـگران، تپه ترباباد ( تورب آباد )، تپه سبزپوشان، تپه مدرسه، تپه بازار، تپه قنات ( قنات تپه ) و تپه ( محله ) شادياخ در سطح اين منطقه وسيع پراكنده شده اند.
در ادامه تنها به تعداد اندکی از مهمترین اشیاء مکشوفه از این محدوده کم نظیر ملی اشاره خواهد شد.
نقاشی دیواری مشهور تپه تاکستان نیشابور اثری نفیس و منحصر به فرد است که اکنون در تالار صدر اسلام موزه باستان شناسی و هنر دوران اسلامی ایران قرار دارد. این نقاشی رنگی روی گچ نمایشگر مرد سوار بر اسب با شاهینی بر دست و خرگوشی آویزان به زین است.
نقاشی مرد قوشچی در واقع جزء کهنترن نقاشی های دیواری پس از اسلام در ایران است که در هنگام کاوش های موزۀ متروپولیتن نیویورک در نیشابور کشف شد. این اثر نمایشگر یک صحنۀ شکار است مربوط به سدۀ سوم هجری قمری است و در محدودۀ تپۀ تاکستان نیشابور به دست آمده است. نقاشی در کادر مربع مستطیلی با بلندی ۱۴۰ سانتی متر و پهنای ۱۲۰ سانتی متر ساخته شده است.
ساختار نقاشی سوار کار نیشابور صرف نظر از صورت مرد، با خطوط محیطی پر رنگ و قلمی محکم و استوار بر روی گچ کشیده که یادآور نقش برجسته های دوره ساسانی است. بررسی های انجام گرفته بر روی این نقاشی نشان می دهد که سوارکار، افسار یک اسب را با یک دست گرفته و با آرامش مرکب خود را هدایت می کند . بر روی دست دیگر وی یک شاهین نشسته است. نقاش، اسب را که در حال تاختن است، واقعگرایانه تر از سوار کار ترسیم کرده و سوار را با کلاهی قبه مانند بر سر، جبه ای ابریشمین بر تن، با اجزای لباس و تجهیزات و همچنین ساز و برگ بسیار غنی نشان داده است. این مرد که چهرۀ اش تخریب شده دارای دو شمشیر و سه تسمۀ چرمی مرصع است که از کمربند وی آویخته است. روی زین اسب پوششی از پوست پلنگ با حاشیۀ گوهر نشان و جزئیات کاملی از نقش های آذینی بر روی جبه با گل های چهار برگ محاط شده در دوایر و نقش شبیه خط کوفی روی بازوبند دیده می شود.
به اعتقاد پژوهشگران، این نقاشی، احتمالاً یکی از امرای سامانی را به تصویر کشیده یا صرفاً یک نگارۀ نمادین با مضمون سنت شکار در این دوره را یاداوری می کند. بنابراین این اثر مربوط به دورۀ سامانیان است و به شمارۀ موزه ۳۲۸۱ در تالار صدر اسلام موزۀ باستان شناسی و هنر دوران اسلامی موزه ملی ایران در معرض دید علاقه مندان قرار دارد.