استاد کمال الملک

استاد كمال الملك غفاری

نام استاد كمال الملك همواره در ميان برجسته ترين نقاشان تاريخ هنر ايران، يادآور شكوه و عظمتي خاص است. گذشته از نقشي كه آن فقيد در احياء هنر نگارگري با اعجاز قلم شگفت آورش داشته، آثار وي از حيث استادي و مهارت با آثار بهترين نقاشان جهان برابري مي نمايد و هم اكنون نيز مايه فخر و مباهات هنر نقاشي ايران گرديده است. جاكسن سياستمدار و هنرشناس آمريكايي درگذر از محفل استاد به صراحت و محكمي ادعا كرد: «تا ايران كمال الملك و فردوسي دارد از عبوديت و تحقير بر كنار بوده و پيوسته سزاوار ستايش است». فانتن لاتور نقاش نامي فرانسوي، كمال الملك را به شاگردانش چنين معرفي كرد: «مراقب باشيد اين آتش از ايران آمده است، از نور و حرارت اين آتش بهره بگيريد.». از ويژگي هاي كمال الملك     مي توان سنت شكني و ابداع و نوآوري در سبك و روش و بكارگيري آن عليه عناصر تشكيل دهنده نقاشي، قدرت تصوير لحظات با تمام كيفيت و ابعاد در زماني كه هنوز «پرسپكتيو» شناخته نشده بود و افزون بر همه آنها اتخاذ شيوه هاي نوين نگارگري در ثبت واقعيت ها و به دور داشتن قلم و رنگ از پوچي و        وهم پردازي در زماني كه كمتر كسي جسارت و شهامت ثبت آن را نداشته است را نام برد.

زندگی و جایگاه هنری استاد کمال الملک

محمد غفاري فرزند آقا ميرزا بزرگ غفاري كاشاني است كه به نوشته خودش، محمد در تهران در حدود سال 1264 هجري قمري (برابر با 1226 شمسي) متولد شد و سپس در سن سه يا چهار ماهگي، خانواده اش به كاشان و روستاي كًله برگشته اند و محمد در آنجا رشد و نمو كرده است. استاد تحصيلات مقدماتي را در كاشان به اتمام رساند و در سن 12 سالگي به تهران عزيمت نمود‌  و براي ادامه تحصيل ابتدا به مدرسه دارالخلافه و پس از آن به دارالفنون قدم نهاد و در آنجا در رشته زبان فرانسه و هنر نقاشي كه معلم آن مزين الدوله نظري از تحصيل كردگان خارج از كشور بود، به تحصيل پرداخت. در هنگام يكي از رفت و آمدهايي كه ناصرالدين شاه قاجار به دارالفنون داشت، هنر نقاشي استاد مورد توجه شاه قرار گرفت و او را به عنوان نقاش مخصوص و سمت نقاش باشي به دربار فراخواند. استاد پس از حدود پنج سال كار طاقت فرسا اثر مشهور تابلوي «تالار آئينه» ( اولين تابلو به امضاي كمال الملك ) را خلق كرد و لقب كمال الملك را در سال 1310 هجري از شاه قاجار دريافت نمود.

محمد با خواهر مفتاح الملک یکی از مقامات دربار ازدواج کرد که ثمرهٔ این ازدواج یک دختر بنام نصرت و پسری بنام حسینعلی‌خان شد.

با جانشيني مظفرالدين شاه و آغاز وضعيت اسفناك داخلي، هرج و مرج و فساد دربار و نيز اعمال توطئه دشمنان، استاد با قصد مطالعه و تكميل هنر خود، ابتدا مدتي به آموزش زبان فرانسه پرداخت و سپس درسال 1314 هجري قمري ( 1275 شمسي) عازم اروپا گرديد. كمال الملك در مدت اقامت سه يا چهار ساله خود در اروپا ضمن بازديد از موزه هاي «فلورانس»، «لوور» و «ورساي» با آثار رافائل، رامبراند، تيسين، ميكل آنژ، روبنس، وانديك و داوينچي آشنا و اسلوب فني كار آنها را مورد مطالعه قرار داد و در اين مدت علاوه برخلق چندين تابلو، با دقت و امانت بسيار بالغ بر 12 تابلو از روي كارهاي آنها تهيه (كپي) كرد. استاد پس از بازگشت از اروپا باز هم مورد بي مهري دربار قاجار واقع شد، سفري دو ساله به عتبات عاليات را تجربه نمود و در آن جا ضمن ابراز اعتقاد و تدين راسخ و هدفدار بودن زندگي و فعاليت هنري خود، به خلق تابلوهاي چندي از جمله: ميدان كربلاي معلا، يهودي هاي فالگير بغدادي، عرب خوابيده و . . اقدام نمود.

در جريان انقلاب مشروطيت، استاد از وفاداران انقلاب مردمي بود. در سال 1329 قمری ( 1289 ش ) با همت و ابتكار خويش، مدرسه «صنايع مستظرفه» ( تابعه وزارت معارف ) را در تهران تاًسيس كرد و در آن مدرسه با تربيت شاگردان هنرمند و كشف استعدادهاي درخشان و نيز آموزش فنون منبت كاري، مينياتور، موزاييك، مجسمه سازي و قالي بافي، گام مهمي در اعتلاء هنر نقاشي، احياي هنرهاي زيبا و سربلندي تاريخ هنر ايران برداشت. در دوران منحوس پهلوي وزير معارف وقت و سردار سپه پس از آنكه استاد را در سازش و همكاري با حكومت مطيع و موافق نديدند در سال 1306 ش با قطع حقوق و هزينه مدرسه و ايجاد مشكلاتي در امور آن، استاد را مجبور به استعفا نمودند.